V-5b Families Waterbeek, Allinga en Stroombergen
Comments : Off
Twee dochters van Bernardus Waterbeek trouwen met twee neven Neomagus, predikanten. Theodorus is dominee in Eersel van 1693 tot 1716, Johannes van 1693 tot 1706 in het aangrenzende Vessem. De achternaam kent tal van spellingen: Waterbeck, Waterbeeck (de spelling die de Raad van State gebruikt), Waterbeecq (de spelling die Bernardus gebruikt) en Waterbeek. In dit artikel houden we gemakshalve de schrijfwijze Waterbeek aan.
Franeker
Bernardus Henrici Waterbeek is op 15 september 1619 in Leeuwarden gedoopt als Bernardius, zoon van Wilhelmus Hendrickes. Het is aannemelijk dat zijn ouders de kleermaker Wilhelmus Henrix en Trijntie Bernardus zijn, op 21 december 1616 in Leeuwarden in ondertrouw gegaan.1 Hij krijgt zijn opleiding aan de universiteit van Franeker waar hij op 29 april 1639 wordt ingeschreven met de toevoeging dat hij afkomstig is uit Leeuwarden. Van 29 januari 1640 dateert zijn inschrijving als lid van het Leeuwarder Studentengenootschap van deze universiteit.
Orthodox
De universiteit van Franeker of Academie van Friesland is in 1585 opgericht als beloning voor het feit dat Friesland al vroeg de zijde van Willem van Oranje heeft gekozen. Franciscus Gomarus, aanvankelijk hoogleraar in Leiden, is met name belast met de opleiding van predikanten. Hij ontpopt zich tot de woordvoerder van de ‘preciezen’ inzake de uitleg van de predestinatie, de goddelijke voorbeschikking. Met andere woorden, Franeker is het bolwerk van de orthodoxe leer. Zijn tegenstrever in Leiden is Jacobus Arminius, aanvoerder van de ‘rekkelijken’. Men spreekt ook wel van Arminianen of remonstranten en Gomaristen of contraremonstranten. De discussie leidt ook tot politieke tegenstellingen, met name tussen de stadhouder, prins Maurits, en zijn raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt, die de strijd in 1619 met de dood moeten bekopen.
Examen
Waterbeek legt in 1645 het predikantsexamen af. Met algemene stemmen van alle herders wordt hij tot de H. Dienst toegelaten. Maar hij krijgt in Friesland geen standplaats. Staats-Brabant trekt als daar na de Vrede van Munster veel vacatures zijn. Op een Plakkaat (officiële mededeling) van 16 juni 1648 wordt meegedeeld dat de r.k. kerken worden gesloten en dat de geestelijken moeten vertrekken. De Retorsie (tegenmaatregel) heet dat officieel. In dat jaar, 1648, treedt Waterbeek aan als de eerste dominee in Bakel. Hij deelt in de Bossche classisvergadering van 17 oktober 1648 mee dat hij zijn beroep naar Bakel aanneemt. Hij overlegt daarbij sijne academische kerckelicke ende classicale getuijgenissen. De broederen hebben alle sijne testimonia voor loffelicken gekeurt. De classisvergadering spreekt onder meer met Waterbeek af dat men de volgende morgen om acht uur een vrientlicken conferentie met hem souden sal aengaende de principaelste hooftstucken van de religie de welcke hyer quasi examen sal werden gehouden dewijle hij heeft doen blijcken dat hij alreets van de classe van Franiker peremptorie geexamnineert was. Men wil kennelijk toch weten hoe ‘precies’ Waterbeek in zijn geloofsbeleving is.
Hij wordt op zondag 13 december 1648 in Bakel bevestigd. Wel adviseert de classis hem dat hij de theologische controversien besonderlick die van het pausdom wel soude onderzoecken. 2 Hij gaat in 1654 naar Eersel, waar hij de tweede predikant is. Daar volgt zijn schoonzoon Theodorus Neomagus hem in 1693 op.
Twee huwelijken
Jenneken Stroombergen is de tweede vrouw van Bernardus Waterbeek. Ze is op 17 januari 1634 in Heusden gedoopt 3 en trouwt in augustus 1653 met Bernardus Waterbeek in zijn standplaats Bakel, na de ondertrouw op 1 augustus in ‘s-Hertogenbosch. Daar heeft ze op 27 maart 1652 haar belijdenis gedaan. De attestatie van ’s-Hertogenbosch naar Bakel is van 18 augustus 1653.
Bernhard is weduwnaar van een vrouw uit Friesland, Auckjen Douwes Allinga, bij wie hij twee kinderen heeft. Vermoedelijk trouwt hij de eerste keer na het afleggen van zijn examen in 1645. Van die periode zijn in Friesland alleen trouwboeken bewaard van Bolsward en Leeuwarden en daar is hij niet getrouwd. Evengoed heeft het huwelijk plaats na zijn aantreden in Bakel, eind 1648 of begin 1649.
Kinderen
Een van zijn kinderen uit zijn tweede huwelijk is kort voor of op 22 november 1669 geboren in Duizel, zoals blijkt uit een verslag van een plundering in dat jaar. Vermoedelijk is dat Elisabeth, die in 1689 in Eersel trouwt met Johannes Neomagus (V-7), neef van Theodorus (V-5).
Bij die plundering luidt de oudste dochter de noodklok. Dat moet Susanna Samuelina zijn, de mogelijke eerste vrouw van Johannes Neomagus. 4 Elisabeth en Johannes noemen hun dochter Samuelina, kennelijk naar Elisabeths oudere, overleden zus. Een tweede kind uit het eerste huwelijk van Bernardus Waterbeek, ook een meisje, is jong overleden.
Samengevat bestaat het gezin Waterbeek uit twee kinderen uit het eerste huwelijk van Bernardus Waterbeek met Auckjen Douwes Allinga, 5 te weten
– Susanna Samuelina, geboren omstreeks 1650, wellicht gehuwd met dominee Johannes Neomagus (V-7) en in dat geval voor 1689 overleden;
– een (jong overleden?) dochter, overleden vóór de plundering van november 1669.
En vier kinderen uit het tweede huwelijk van Bernardus Waterbeek met Jenneken Stroombergen:
– Peter, geboren in Eersel op 17 juni 1655, zie hierna.
– François, geboren in 1656 of 1657, gezien het feit dat hij in november 1669 samen met Peter op de Latijnse School in ‘s-Hertogenbosch zit. Francois is vernoemd naar zijn grootvader van moederszijde, Francois Stroombergen. Zie hierna.
– Emilia, geboren omstreeks 1660, in 1681/1682 gehuwd met dominee Theodorus Neomagus. Zie verder V-7.
– Elisabeth, geboren op 22 november 1669 te Duizel, in 1689 gehuwd met dominee Johannes Neomagus (V-5), neef van Theodorus. Elisabeth is vernoemd naar haar tante Elisabeth Stroombergen, een zus van haar moeder.
Overlijden
Het is niet duidelijk wanneer Bernardus komt te overlijden. Het moet in 1692 zijn, maar het aktenboek van de classis Peel en Kempenland over dat jaar is niet bewaard. Daar heeft het ongetwijfeld in gestaan. Van Alphens Nieuw Kerkelijk Handboek noemt 1 januari als datum van overlijden, een gegeven dat is overgenomen in de Kwartierstaat Hajenius. De Raad van State, die in Brabant ook over de benoeming van predikanten gaat, machtigt de classis op 28 april 1692 om voor Eersel en Duizel een nieuwe predikant te beroepen in verband met het overlijden van Bernardus Waterbeek. Op 4 juni gaat de Raad van State akkoord met de benoeming van Theodorus Neomagus, Bernardus’ schoonzoon. 6
Predikanten en bestuurders
De familie Waterbeek komt oorspronkelijk mogelijk uit Duitsland. De naam komt voor in het Hanzestadje Lemgo in het Teutoburger Wald. 7 Waterbeek is een geslacht dat tal van predikanten, gemeentebestuurders, ambtenaren en schoolmeesters voortbrengt.
Peter Waterbeek
Bernardus’ zoon Petrus (1655) studeert in Utrecht, trouwt met Adriana de Wil(d)t en laat op 23 januari 1692 in de Grote Kerk van ’s-Hertogenbosch (St.Jan) zijn zoon Bernardus dopen, genoemd naar zijn grootvader. 8 Op 30 december 1698 zijn Petrus en zijn vrouw getuigen bij de doop van Wilhelmus Waterbeek, zoon van Francois Waterbeek en Josina Wijchmans.9
Peter, broer van Emilia en Elisabeth Waterbeek en dus twee keer een zwager van een Neomagus, veroorzaakt rond 1680 enige opschudding. Hij studeert in dat jaar af in Utrecht, maar moet voor de toelating als predikant een examen afleggen bij de classis Peel en Kempenland. De examinatoren wijzen hem aanvankelijk af wegens schaersheyt van zijne kennis en arrogant gedrag. De classis laat zich evenwel vermurwen door de tranen van vader Bernardus Waterbeek, een van haar oudste leden, en de krachtige voorspraak van een derde. Na een ernstige vermaning wordt Peter toch als proponent, adjunct-predikant, toegelaten. Hij doet als Petrus Waterbeecq op 20 augustus 1680 (beroep) en 29 oktober 1680 (bevestiging) zijn intrede in Lommel. 10 De classis schorst hem in 1683, maar de synode heft de schorsing in 1684 op. In 1687 gaat Petrus naar Bladel en Hapert waar hij in 1728 ‘wegens zwakte’ ontslag krijgt. 11 In 1715 en 1735 doopt Petrus als invaller in Lommel. Peter sterft in Bladel op 21 maart 1738, 82 jaar oud, en is op 28 maart in Hapert begraven. 12
De predikanten zijn in de vergaderingen van de classis bij toerbeurt praeses (voorzitter), assessor (vice-voorzitter) en scriba (secretaris). In de vergadering van 10 juni 1686 is vader Bernardus assessor en zoon Petrus scriba, een unieke situatie.
François Waterbeek
François Waterbeek (1656/1657) is notaris en secretaris van de dingbank te Bergeijk, Hoogeloon, Hapert, Casteren en Dommelen. Hij is gehuwd met Josina Wijchmans en is op 4 april 1700 in Bergeijk begraven.
Willem, zoon van François, is aanvankelijk ouderling in Bergeijk, in juli 1724 komt hij met attestatie naar ’s-Hertogenbosch, vervolgens is hij in 1732 schoolmeester in Hoogeloon 13 en vanaf 1749 secretaris van Hoogeloon. Hij is getrouwd met Johanna Catharina Elsevier.
Hun zoon François zien we als vorster in Bladel en Reusel. Hij heeft vijf kinderen:
– Josina (1729), gedoopt in Bergeijk, die als weduwe van Willem Fabri in 1763 van Bladel naar Hoogeloon komt, trouwt met Johannes Mispelbloem, schoolmeester in Hoogeloon, waar in 1763, 1765 en 1768 hun kinderen Henricus, Wilmina Francina en Abraham worden gedoopt. Josina sterft er in september 1782. 14
– Johanna (1732) ook in Bergeijk gedoopt,
– François (1738), predikant te Waalre,
– Godefridus Isaac (1741), vanaf 1773 vorster in Budel, en
– Maria Catharina, welke laatste drie in Bladel zijn gedoopt.
Anthonius Waterbeek, die in 1718 met attestatie wordt opgenomen in het lidmatenregister van Hoogeloon, is vermoedelijk ook een zoon van Francois sr.
Familie Allinga
Bernard Waterbeeks eerste vrouw, Auckjen Douwes Allinga, stamt uit een familie uit Noordwest-Friesland. Ze is afkomstig van de Allingasate (sate = boerderij) in Allingawier, een terpdorp bij Arum, gemeente Wonseradeel. De terp dateert van vóór het begin van onze jaartelling, zo is uit archeologisch onderzoek gebleken.
Er zijn enkele families Allinga en ook meerdere boerderijen met die naam. Rentmeesterrekeningen noemen in 1559 twee Allinga’s uit Arum: Douwes Aedes en zijn vrouw (?) Auck. 15 Volgens genealoog Ype Brouwer is Douwe Aedes boer op Allingasate en dus dezelfde als Douwe Allinga. Auckjen is dan zijn dochter of kleindochter.
De bekendste Allinga is de in 1682 overleden Petrus Allinga, predikant in Wijdenes. Petrus studeert vanaf 1653 in Leiden, vanaf 1657 in Franeker. Hij is een aanhanger van de rechte leer. Van hem zijn enkele geschriften bekend waarin hij te keer gaat tegen mensen als de filosoof René Cartesius (Descartes), die in de godsdienststrijd geen standpunt inneemt, en Johannes Coccejus (Jan Koch), een gereformeerd theoloog van de gematigde richting die van 1636 tot 1650 hoogleraar is in Franeker.
Ene Asverus Allinga uit Friesland komen we in 1556 tegen als student in Freiburg en in 1559 in Orleans.
Bernhard Waterbeek kiest zijn eerste vrouw dus uit een vooraanstaande familie en de strenge leer heeft hij niet van een vreemde. Verder hebben we gezien dat ze ook nog vermogend is. De familienaam Allinga bestaat nog steeds.
Familie Stroombergen
Jenneken Stroombergen, de tweede vrouw van Bernardus Waterbeek, komt uit een geslacht van trompetters, beiaardiers, organisten en klokkenisten in Heusden, Breda, Delft en ’s-Hertogenbosch. Er zit ook een auteur in de familie, Henrick Strombergen, Henrich Stromberg of Henricus Strombergius. Hij krijgt drie keer, onder deze drie namen, een door de Staten-Generaal toegekende beloning voor een in boekvorm uitgebrachte studie. De eerste keer in 1598, het jaar waarin ook Hugo de Groot een beloning krijgt voor zijn Batavi pontifex Romanus. De andere keren in 1616 en 1618. Het gaat steeds om in het Latijn gestelde verhandelingen.
Jenneken heeft een zus Elisabeth of Lijsbeth, getrouwd met Balthasar van Gijsbergen of Geesbergen, secretaris van Eersel. Die hebben een dochter Cornelia die met Ericus Duijts trouwt, secretaris van Oerle. Elisabeth is op 23 juni 1686 getuige bij de doop van Franciscus Petrus Duijts in Oerle. Jenneken zelf is in 1657 in Oirschot getuige bij de doop van een kind van Casparus Duijts en in 1662 in ’s-Hertogenbosch bij de doop van een kind van haar zus Elisabeth en Balthasar van Geesbergen.
Dominee Theodorus Neomagus leent zowel geld aan Balthasar van Geesbergen als aan diens schoonzoon Ericus Duijts. In 1708 verklaart Cornelia, dan weduwe van Ericus Duijts, bij notaris Heribert van Auidenhoven in Oirschot 600 gulden (in 2015 vergelijkbaar met 6940 euro) schuldig te zijn aan Neomagus. Dat bedrag is Duijts aanvankelijk schuldig aan de ontvanger Graswinckel. Kennelijk heeft Neomagus het aan Graswinckel betaald. In 1710 verklaart Elisabeth bij dezelfde notaris als weduwe van Balthasar van Geesbergen een som van 250 gulden (2217 euro) te hebben overgedragen aan Theodorus Neomagus, zijnde het resterende bedrag van (een lening van) 400 gulden (3548 euro). Een van de getuigen daarbij is Petrus Waterbeek, predikant te Hapert. Theodorus is de schoonzoon van Elisabeths zus Jenneken, Petrus is een zoon van Jenneken. 16
In 1729 tekent dominee Willem Peijpers, schoonzoon en opvolger van Theodorus Neomagus in Eersel, aan dat hij dominee Van de Burgh heeft vervangen wegens dodelijke ziekte van zijn vrouw Waterbeeq. Dat kan een dochter zijn van François Waterbeek, notaris te Bergeijk.
De ouders van Jenneken zijn Francois Coenraedts Stroombergen (Breda of Delft omstreeks 1600 – ’s-Hertogenbosch 1653/1655) en Cornelia (Neeltje) Cornelisdr. Boumans of Bouwens (Waalwijk omstreeks 1600, overleden na 1660). Francois is in de jaren twintig organist en klokkenist van de Sint Catharinakerk in Heusden. Het paar trouwt op 24 april/22 mei 1626 in Heusden, waar ook hun zeven kinderen het levenslicht zien, allemaal met als tweede naam Franse (zoon of dochter van François):
– Cornelis, gedoopt op 26 februari 1627
– Johanna (Jenneken), gedoopt op 20 maart 1629
– Agnes, gedoopt op 17 december 1630
– Jenneken, gedoopt op 17 januari 1634
– Elisabeth, gedoopt op 1 juni 1636
– Johannes, gedoopt op 18 september 1640
– Geertruijdt, gedoopt op 31 mei 1643.
– Er zijn ook nog twee zoontjes Coenraet, beiden begraven in 1641.
Zoals de naam duidelijk maakt is Francois Coenraedts een zoon van ene Coenraet, en wel van Coenraet Henricksen (Henricx) van Stromborch. Diens vader heet dus Henrick. Coenraet is in 1602 in Breda trompetter/torenwachter en van 1604 tot 1625 organist en beiaardier van de Grote Kerk. Vanaf 1642 zien we hem in die functies in ’s-Hertogenbosch. Daar trouwt zijn kleindochter Jenneken in 1653 met Bernardus Waterbeek.
Behalve François heeft Coenraet een dochter Susanna en een zoon Henrick. Susanne trouwt op 10 juli 1648 in Willemstad met Wil Massis, chirurgijn, geboren in Schiedam, bij de ook in Delft ingeschreven ondertrouw Wijt Mussis geheten. Henrick, genoemd naar zijn grootvader, Henrick van Stromborch, is in 1625 enkele maanden beiaardier in Breda, trouwt op 3 juli 1638 (ondertrouw) in Delft met Catharina Claes Spierinxhoeck, krijgt daar zes kinderen en is van 1637 tot zijn dood beiaardier en organist in Delft, waar hij op 8 januari 1687 sterft en op 10 januari in de Oude Kerk wordt begraven. Zijn zoon, Nicolaas Stroombergen, gedoopt op 7 juni 1648, is organist van de remonstrantse kerk in Rotterdam. Zijn dochter Geertruyt, gedoopt op 10 december 1642, trouwt met de Haarlemse organist en klokkenist Joan Dusart.17
Samengevat is dit de fragment-genealogie van de familie Stroombergen, oorspronkelijk als Stromborch afkomstig uit Duitsland. Stromberg, met de restanten van de gelijknamige burcht, maakt nu deel uit van de gemeente Oelde ten noordwesten van Lippstadt.
Coenraet Hen(d)ricx of Henricks, op 28 februari 1615 ingeschreven als poorter van Breda, afkomstig van Stromborch in het Stift Münster, beiaardier in Breda, in 1599 in Breda getrouwd met Jenneken Bernarts. Hij is op 25 februari 1638 nog notarieel getuige in Breda en overlijdt vóór 21 september 1638 toen zijn inventaris (nalatenschap) is opgemaakt. Zij hebben onder meer een dochter en twee zoons:
– Susanna, getrouwd met de chirurgijn Wil Massis
– Henrick, vervangend beiaardier voor zijn vader in Breda, later organist in Delft, gehuwd met Catharina Claes Spierinxhoeck. Zij hebben zes kinderen, onder wie Geertruyt, getrouwd met Joan Dusart, organist te Haarlem en Nicolaas, organist in Rotterdam.
– Francois, organist in Heusden en ’s-Hertogenbosch, getrouwd met Cornalia Boumans. Zij hebben zeven kinderen, onder wie Jenneken (genoemd naar haar grootmoeder), die met Bernardus Waterbeek trouwt, predikant in Eersel, en Elisabeth die met Balthasar van Geesbergen trouwt, secretaris van Eersel.
Bij de kinderen zit twee keer een Jenneken. Dat betekent bijna altijd dat de eerste Jenneken jong is overleden. De Jenneken die met Waterbeek trouwt – en een nageslacht Neomagus heeft – moet dus de tweede Jenneken zijn, in Heusden gedoopt op 17 januari 1634.
Familie Boumans
Neeltje Boumans staat bij haar ondertrouw te boek als Neelken Cornelis Bouwens, hetgeen aangeeft dat haar vader Cornelis Bouwens heet. Ze is vermoedelijk voor 1610 geboren in Waalwijk en na 1660 overleden. In dat jaar is ze namelijk, op 7 maart, in ’s-Hertogenbosch getuige bij de doop van een kind van dochter Elisabeth en van Balthasar van Geesbergen. Ze wordt dan genoemd Cornelia Boumans, weduwe van mr. François, orgelist binnen deze stad. 18
Trouwregister Gerecht Leeuwarden, archiefnr. 28, collectie doop-, trouw-, lidmaten- en begraafboeken, Tresoar, inv.nr. 896, aktenr. 736↩
BHIC,’s-Hertogenbosch, toeg.nr. 254, inv.nr. 1, folio 372, 384 en 404. Met dank aan Beja Peijpers.↩
De kwartierstaat van Maria Neomagus, in het bezit van de NGV te Bunnik, noemt als geboortedatum 20 maart 1629.↩
Van Boetzelaer schrijft in een brief van 15 januari 1957 over haar bestaan. Er zijn geen doop-, trouw- of begraafboeken met de naam Susanne en/of Samuelina Waterbeek. Ze wordt in enkele gedrukte bronnen als echtgenote van Johannes Neomagus genoemd, met name in Nuenense Predikanten en in Boekzaal, uitgave van januari 1762.↩
Omdat de doopboeken van Bakel en Eersel uit die tijd verloren zijn gegaan, zijn geboorten/dopen van de kinderen Waterbeek niet exact te bepalen.↩
BHIC, akten Raad van State, toeg.nr. 178, inv.nr. 236, op micofiche te raadplegen.↩
Informatie van Beja Peijpers.↩
SAH, NG dopen Grote Kerk, inv. nr. 72↩
SRE, DTB Bergeijk, inv.nr. 7, folio 3.↩
Lommel is sinds 1815 een gemeente in Belgisch Limburg.↩
Bots, Noordbrabantse studenten, p 756.↩
RANB, DTB Hapert, inv.nr. 1.↩
SRE, via www.sre.nl.↩
BHIC, doopboek gereformeerde gemeente Vessem c.a.↩
De meeste gegevens over de familie Allinga komen anno 2006 van de websites www.tresoar.nl en www.google.nl (zoeken naar Allinga). Tresoar is de naam van het rijksarchief in Leeuwarden. In het familiearchief van de auteur zit een uitgebreid verslag van de zoektocht van Ype Brouwer naar de Allinga’s.↩
SAE, NA Oirschot, inv.nrs 143/200 en 143/230.↩
Veel informatie over de familie Van Stroombergen is vergaard door mr. W. de Vries en is in het Centraal Bureau voor Genealogie te vinden in het dossier Van Stroombergen.↩
CDrom NL 1953, k59.↩
