VI-12a Familie Van Bemmel
Comments : Off
Johanna van Bemmel, die in 1721 in Eindhoven met Johannes Neomagus trouwt, is een dochter van Godert, Godaart of Godefridus van Bemmel, van 1692 tot 1718 schoolmeester in Eindhoven1 en Hermina van Gaderen. Godert wordt per 18 september 1692 benoemd tot voorlezer in de gereformeerde kerk en schoolmeester. In 1695 is hij, samen met organist Johan van den Hövel, benoemd tot doodbidder. Vanaf 22 februari 1700 is hij ook nog koster in Eindhoven en Woensel. In maart 1706 zien we in de stukken van de kerkeraad een klacht over ‘mr. Godert’, die kennelijk in onvrede leeft met de organist. Beiden wordt gemaand ‘in vrede en liefde te leven’.
Godert is overigens niet de enige schoolmeester. In het doopboek zien we ook een Johan Damen (1691) en een Herman Drabbe (1692) in die functie. Eindhoven is kennelijk groot genoeg voor een schoolmeestersteam. Op 3 september 1718 wordt Godert van Bemmel als koster en schoolmeester opgevolgd door Josias van de Werken, later een bekende achternaam in de familie Neomagus.2
Leiden
Op 9 januari 1693 gaan in Leiden in ondertrouw Godert Bemmel uit Wijck te Duurstede en Hermina van Gaderen uit Deventer. Beiden wonen te Kleyne Schans. Ze zijn niet gecompareerd, hetgeen betekent dat ze niet verschenen zijn om het voorgenomen huwelijk aan te tekenen, zoals dat heet. Aan de inschrijving is in de kantlijn toegevoegd: attestatie van ‘s-Hertogenbosch en Kl. Schans. Dat betekent dat ze een bewijs van goed kerkelijk gedrag hebben overlegd van hun vorige woonplaats. Het paar trouwt op 25 januari 1693 in de Leidse Pieterskerk, dus ten overstaan van een predikant.3
Kleyne Schans
Godert en Hermina wonen dus in Kleyne Schans. Deze naam is bij de archivarissen van Leiden en ’s-Hertogenbosch niet bekend. Het Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden van Abraham van der Aa, tussen 1839 en 1854 in veertien delen uitgebracht, geeft uitsluitsel. Fort Sint Anthony aan de Dommel ten zuiden van ’s-Hertogenbosch draagt eerder de naam Kleyne Schans. Er is tot 1733 een Nederduitse gereformeerde gemeente voor de forten Isabella en Sint Anthony. Daarna wordt ze samengevoegd met ’s-Hertogenbosch. Van 1682 tot 1717 is Georgius Sonnius er predikant. Hij trouwt Godert en Hermina op 27 januari 1693. Twee dagen na hun kerkelijke huwelijkssluiting in Leiden zijn ze nog eens bij de dominee van beide forten getrouwd.
Eerder huwelijk
Het is goed denkbaar dat Godert van Bemmel koster en schoolmeester is in de militaire vesting. Godert en Hermina wonen beide op de Kleyne Schans, zoals uit de ondertrouwakte in Leiden blijkt. Godert heeft een attestatie uit ’s-Hertogenbosch en is daar eerder woonachtig. Hij laat er op 12 maart 1690 zijn dochter Geertruit dopen. De moeder is Harmijna Janse(n). Moeder en dochter zijn kennelijk kort daarna overleden, maar er zijn geen hervormde begraafboeken van ’s-Hertogenbosch uit die jaren.4
Foutje
Het echtpaar Van Bemmel-van Gaderen komt volgens een bijdrage van dr. W. de Vries in de Nederlandsche Leeuw al in 1691 uit Leiden naar Eindhoven.5 De in 1689 aangetreden dominee Piscator (latinisering van visser) maakt een overzicht van communicanten die hij bij zijn aankomst aantreft en die tot leden zijn aangenomen. In 1703 treedt dominee De Jongh aan en voegt aan de lijst van Piscator uit 1689 toe: Uit Leijden: mr. Godert van Bemmel en Hermina van Gaderen, met attestatie, 1691. Godert is kennelijk al voor zijn benoeming per 18 september 1692 in Eindhoven. Dat de toevoeging van dominee De Jongh is, blijkt uit het handschrift in het lidmatenboek vanaf 1703.
Er blijven enkele onduidelijkheden. Waarom trouwen Godert en Hermina in Leiden als ze op de Kleyne Schans wonen en hij in Eindhoven werkt? Mogelijk spelen familiebanden een rol, want in Leiden wonen verschillende Van Bemmels.
Stadsbode
De huwelijksinschrijving in Leiden leert verder dat Godert uit Wijk bij Duurstede komt en Hermina uit Deventer. In de doop- en lidmatenregisters van Wijk bij Duurstede zitten tal van Van Bemmels. De familienaam Van Bemmel komt er al in de 11de eeuw voor. Spohia van Bemmel (1090-1138), dochter van Dirk van Bemmel, is er getrouwd met Godfried van Rhenen (1085-1157). De eerste vermelding van een Godfried in de familiegeschiedenis. Via de historische kring Tussen Rijn en Lek kom ik uit bij Ad van Bemmel, die de naam Godert enkele keren tegenkomt. Eerst op 9 februari 1671 in het archief van het hoogheemraadschap Lekdijk Bovendams, dat het gebied langs de Lek tussen Amerongen en Vreeswijk omvat. Hij woont in Overlangbroek dat tegen Wijk bij Duurstede aanligt, en is ‘altijd absent bij het dijkleger’ omdat hij naar zijn zeggen geen land gebruikt. Het Utrechts Archief noemt hem op 27 mei 1778 stadsbode.6 Ad van Bemmel schrijft in 2009 een boek over de geschiedenis van de Lekdijk.
Ouders
Op 16 juli 1700 wordt Godert van Bemmel een van de erfgenamen genoemd van Anthony van Bemmel en Jannigje Goyerts. Dat zijn kennelijk de overleden ouders. Anthony Eelisz. van Bemmel uit Overlangbroek trouwt op 24 november 1650 te Westbroek (nu gemeente De Bilt) met Jannetje Goyerts. Mede-erfgenamen zijn Ellis van Bemmel en Lammert Foppen Snaphaen, gehuwd met Gerrigje van Bemmel, vermoedelijk zijn zus en zwager. Zij verkopen ten overstaan van notaris C. van Sandick acht en drie ‘morgen’ in Overlangbroek aan Cornelis Melchiors van Bemmel, met Jacob van Bemmel als getuige.7 De ‘morgen’ is een oppervlaktemaat. De Rijnlandse morgen is ruim 8500 vierkante meter.
Anthoniebolwerk
En wat de Kleyne Schans, later fort Sint Anthony betreft, er rest slechts het Anthoniebolwerk aan de Dommel. Er is in de jaren dertig van de 20ste eeuw een grote woning op gebouwd, de laatste woning aan de linkerzijde van de Vughterweg in ’s-Hertogenbosch. Het fort is rond 1600 gebouwd om de toegang tot ’s-Hertogenbosch via de Dommel te kunnen afsluiten. Tegelijk dient het als ondersteuning van het fort Isabella en van de Stelling van Vught. Na zware ijsgang wordt het fort in 1757 deels gesloopt en in 1806 wordt het gedeclassificeerd. Met andere woorden, het heeft geen defensieve waarde meer. In 1887 wordt opnieuw een deel gesloopt, nu voor de aanleg van de straatweg tussen ’s-Hertogenbosch en Vught. Aan de nieuwe weg wordt de Anthoniekazerne gebouwd, een kazerne voor de marechaussee. In 1957 komt er een nieuwe officiersmess met een officiershotel voor het hele garnizoen bij. Bij Koninklijk Besluit is het fort in 1910 als vestingwerk opgeheven.8 De kazerne maakt rond de eeuwwisseling plaats voor kantoren. Er staan nog wel enkele vroegere officierswoningen.
Grote Schans
Het op vijfhonderd meter daarvan gelegen Fort Isabella of Grote Schans dateert uit dezelfde periode en kent een vergelijkbare geschiedenis. In 1644 is op het terrein van dit grote fort een protestants kerkje gebouwd dat in 1822 is gesloopt. Godert van Bemmel en zijn vrouw hebben hier rond 1690 kerkdiensten bijgewoond. In 1915 is het fort vervangen door de Isabellakazerne die anno 2008 dienst doet als centrum voor asielzoekers en anno 2016 kleine bedrijven herbergt.9
Kinderen
Van het paar Van Bemmel-van Gaderen worden in Eindhoven vier kinderen gedoopt:
1. Johanna op zondag 20 september 1693, ongeveer negen maanden na het huwelijk. De meter is Anna Smits, de vrouw van dominee Piscator. Dominee Mattheus Peijpers schrijft haar in 1712 in als lidmaat. Deze Johanna trouwt in 1721 met dominee Johannes Neomagus en wordt op die manier familie van dominee Mattheus Peijpers, een zoon van Catharina Neomagus (zie V-1).
2. Johannes Antonius op donderdag 23 december 1694. Meter is Johanna Scheffers-van Houten. Johannes is lidmaat vanaf 1714 en vertrekt dan met attestatie. Op 27 juli 1721 is hij in Eindhoven begraven.
3. Anna Susanna op 17 januari 1697, getuige Scheffers. Het kind is voor 6 juli 1698 in Eindhoven overleden.
4. Anna Susanna op 7 juli 1698 (geboren op 6 juli) met als getuige De Jonghe, vrouw van Van Gennep.10 Mattheus Peijpers schrijft haar in 1716 in als lidmaat.
Doopgetuigen
Hermina zien we op 7 oktober 1700 in Eindhoven optreden als getuige bij de doop van een kind van Wilhelmus de Wit. Anna Susanna komen we drie keer tegen als doopgetuige (meter). Op zondag 18 juli 1728 in Nuenen bij de doop van Hermanus Neomagus, zoon van haar zus. Hermanus is genoemd naar Hermina van Gaderen, de oma van moederszijde. Op woensdag 18 oktober 1730 is ze aanwezig bij de doop van Elisabeth Neomagus, genoemd naar de overleden oma van vaderszijde, Elisabeth Waterbeek. En op zondag 18 september 1735 is ze met haar man Peter den Engelze peter en meter bij de doop van Anna Petronella Neomagus. Johanna van Bemmel en haar man Johannes Neomagus zijn op 26 november 1721 in Eindhoven peter en meter bij de doop van Cornelia, een dochter van Gerrit Hornman en Catharina Duyts.
Overlijdens
Godert van Bemmel en Hermina van Gaderen komen niet voor in het begraafboek dat de Eindhovense koster en schoolmeester Verschoor vanaf 5 september 1719 bijhoudt. Godert van Bemmel is tot in de 21ste eeuw de naamgever van een groot aantal leden van de familie Neomagus met de voornaam Godefridus of Godfried, en van vrouwen met de naam Godefrida.11 Hermina van Gaderen is niet in Deventer te vinden. Er woont in die tijd niemand met de naam Van Gaderen of met een naam die er op lijkt.
Familie Den Engelse
Anna Susanna van Bemmel woont in bij haar zus en zwager in Nuenen, gezien de vermelding in het lidmatenboek dat dominee Johannes Neomagus vanaf 1728 aanlegt. Zij trouwt op 15 mei 1733 in Nuenen met Petrus den Engelse, in 1704 geboren in Lage Zwaluwe, die sinds 1731 adjunct-predikant is bij Samuel Neomagus (VI-4) in Vessem, in 1735 daar staat als zijn opvolger en die vanaf 1737 tot zijn dood in 1745 in Bakel staat. Den Engelse is een geslacht van protestantse bestuurders (schepenen, heemraden) in Zwaluwe. Petrus den Engelse en Johannes Neomagus uit Nuenen zijn zwagers. 12
Petrus en Anna hebben twee kinderen:
* Anna Hermina, geboren op 30 december 1735 in Vessem en daar gedoopt op 1 januari 1736. Meter is Josina Seynen, dochter van de schoolmeester van Vessem. Anna is grootmoeder Anna den Engelse-Dingemans, Hermina is grootmoeder Van Bemmel-van Gaderen.
* Godefridus Antonius, geboren in Bakel op 5 augustus 1738 en daar op 7 augustus gedoopt. Hij heet Godefridus naar grootvader Van Bemmel en Antonius naar grootvader Den Engelse.
Anna den Engelse-van Bemmel heeft kennelijk een hechte relatie met haar zus Johanna Neomagus-van Bemmel. Ze is driemaal getuige bij de doop van een kind van haar zus: op 18 juli 1728 bij de doop van Hermanus, op 15 oktober 1730 bij de doop van Elisabeth en op 12 september 1735 bij de doop van Anna Petronella.
Roosenboom, De dorpsschool in de Meierij.↩
RHCe, DHO-register, lidmaten 1656-1810, fiche 1.↩
RAL, DTB Leiden, Nederlands hervormd, ondertrouw 1575-1712, folio AA-191v.↩
GA ’s-Hertogenbosch, DTB Isabella en Sint Anthony, boek 204a (huwelijksinschrijving), NG dopen Grote Kerk 1686-1810, inv/reg.nr. 72 (doopinschrijving).↩
NL XCI kol 280 en 406, Gens Nostra jg X 1955, blz 65, Lidmatenboek Eindhoven. Overigens meldt H.Bots in Noordbrabantse Studenten expliciet dat Johannes niet met Johanna, maar met Hermina van Bemmel trouwt. Hermina is de moeder van Johanna.↩
SARW: Lekdijk Bovendams, 22, fol. 234v; HUA: S1-65.↩
RHCZOU: NA tot 1896, 2512.↩
Atlas van historische vestingwerken in Nederland, Utrecht 1996, p. 178.↩
De auteur is in 1959/1960 zes maanden voor zijn onderofficiersopleiding gelegerd op de Isabellakazerne.↩
RHCe, DTB, NG dopen, inv. nr 7, folio 56 en 57. Hans Visser (www.hans-visser.nl/prot.eindhoven) noemt 7 september 1698 als doopdatum.↩
De laatste in de reeks is vooralsnog Godfried Neomagus, geboren in 1970, zoon van de auteur.↩
Op 27 december 2009 maakt cabaretier en domineeszoon Freek de Jonge op de tv gewag van een dominee Den Engelse, die in 1953 tijdens de watersnoodramp predikant is in Rilland, overspannen raakt en een tijd vervangen wordt door Freeks vader.↩
