X-9 Willem Cornelis Neomagus
Comments : Off
(1826-1894), commies,
zoon van Daniel, IX-17
Na het verlies van een eerste Willem, die in 1824 tot het gedwongen huwelijk leidt van Daniël Neomagus en Anna van Maren, wordt op 3 januari 1826 in Mill een tweede zoon Willem geboren, voluit Willem Cornelis.1 Hij krijgt als oudste jongen de naam van zijn in Erp wonende grootvader Willem Neomagus. De naam Cornelis is wellicht een hommage van Daniel aan zijn zus Cornelia (1788-1810). Zij sterft als Daniel 14 jaar is.
Van de Werk
Willem Neomagus wordt rooms-katholiek gedoopt, maar hervormd opgevoed bij notaris Van de Werk in Zevenbergen. Dit blijkt uit een brief uit 1936 van Willems neef Victor (1872-1960), zoon van Willems broer Frederik, aan pater Frits Neomagus, kleinzoon van Frederik. Mogelijk vinden Willems ouders dat hun voortdurende verhuizingen en daarmee gepaard gaande beslommeringen de opvoeding en opleiding van Willem niet ten goede komen. Zoals we nog zien, bekwaamt Willem zich in de ‘bouw en teekenkunst’ en mogelijk gebeurt dat dus in Zevenbergen.
Band
De familie Van de Werk heeft al lang een hechte band met de familie Neomagus. Willems grootvader Willem (1757-1836) trouwt in 1787 met Judith van de Werk (1756-1843). De grootouders kunnen dus een rol hebben gespeeld in de beslissing om de jonge Willem naar Zevenbergen te sturen, naar een neef van zijn vader.
De familierelatie begint overigens al wanneer Ida Helena van de Werk (1713-1783) in 1740 trouwt met dominee Johannes Neomagus (1694-1761) uit Nuenen, voor wie het zijn tweede huwelijk is. Er zijn nog meer familieverbanden tussen de families Neomagus en Van de Werk.2
Militair
Van Willem is heel wat bekend omdat hij, zoals zoveel van zijn familieleden, in dienst treedt bij het departement van Financiën, directe belastingen, in- en uitgaande regten en accijnsen. Het departement legt vanaf ongeveer 1850 van al zijn ambtenaren een dossier aan, te vinden in het Nationaal Archief, waarvan de stamlijst en de signalementsstaten veel informatie verschaffen. Daaruit blijkt ook, dat Willem zich eerst, zoals gezegd, bekwaamt in de ‘bouw- en teekenkunst’ en van 27 augustus 1850 tot 26 augustus 1856 in militaire dienst is. Bij zijn broer Frederik zien we dat die wegens broederdienst (van Willem) niet onder de wapenen hoeft!
Loopbaan
Op 1 december 1857, al bijna 31 jaar oud, wordt Willem als commies der 4de klasse benoemd in Goirle. Hij heeft de volgende standplaatsen:
- Goirle vanaf 1 december 1857
- Goirle grenskantoor vanaf 1 september 1858
- Wouw, waar zijn ouders wonen, vanaf 1 augustus 1860
- Keulsche Barrière (Venlo) vanaf 30 maart 1868
- Baarle Nassau vanaf 1 augustus 1868
- Moerdijk, gedetacheerd in 1869
- Valkenswaard vanaf 1 april 1870, waar hij eerst op 11 augustus is ingeschreven3
- Reusel vanaf 1 april 1871
- Bladel vanaf 1 december 1872
- Huijbergen vanaf 1 april 1873
- Putte vanaf 1 mei 1874, tot 1 februari 1875.
Pension Vosters
In de anderhalf jaar dat Willem in 1871 en 1872 in Reusel dienst doet als douanier is hij in pension bij de ongehuwde zusters Johanna (1825-1873) en Anna Margaretha (1830-1885) Vosters. Dat is ongeveer vijf jaar nadat zijn broer Frits er eerst een tweeling krijgt (1866) en er daarna trouwt (1867) met Julia Vosters. Willem komt er 8 april 1871 wonen en vertrekt op 23 december 1872. In het bevolkingsregister staat dat hij Nederlands Hervormd is. Reusel is een gemeente waar vele tientallen personen met de naam Vosters wonen. De pensionhoudsters zijn geen familie van Julia Vosters. In het bevolkingsregister staat over Willem danook in de kolom ‘betrekking tot de hoofdbewoner’: geen. Er woont in 1872 korte tijd nog een pensiongast: de in 1833 in Goes geboren commies Jan Dominicus. Hij komt begin september vanuit Middelburg naar Reusel en vertrekt eind oktober naar Someren en Lierop. Het pension Vosters houdt begin 1873 op te bestaan na het overlijden van de oudste zus, naaister van beroep, op 23 februari 1873, en het vertrek van haar jongere zus, op 3 april 1873, naar Hilvarenbeek. Die sterft in 1885 in Turnhout, maar haar overlijden is ook in Hilvarenbeek geregistreerd.
Willem brengt het niet verder dan commies der 3de klasse (per 1 augustus 1863) en wordt (oneervol) ontslagen per 1 februari 1875. Hij is dan 49 jaar. In 18 jaar heeft hij 11 standplaatsen.
Signalement
Wat is er met de ongehuwde Willem aan de hand?In 1870 vermeldt zijn signalementstaat4 twee keer ‘niet voldoende’: voor gedrag en voor maatschappelijke positie, orde en levenswijze. ‘Voldoende’ krijgt hij van zijn controleur voor de ijver voor de dienst en de omgang met het publiek. ‘Goed’ scoort Willem voor lichaamsgestel, gezond oordeel, algemene kennis en administratieve bekwaamheid. Achter de vraag of hij geschikt is voor dienstgeleider staat ‘geheel onvoldoende’. En bij de vraag of hij een bevordering verdient, staat ‘nog niet’. Daar kan Willem het mee doen en hij ondertekent het oordeel!
Vogelverschrikker
Het gaat niet goed met Willem. Op 23 augustus 1872 staat in een extract der missive van den controleur te Eindhoven onder meer het volgende, even lezenswaardig als verbijsterend:
- ‘Ik acht het wenselijk dat van Reusel worde verwijderd de commies W.C. Neomagus.
- Deze is zeer onervaren, mist de voor een linie-commies zoo gewenschte scherpzinnigheid om de voorgeschreven diensten met oordeel te verrigten.
- Hij is te corpulent om zich met eenige vlugheid te kunnen bewegen en is verregaand lui zodat hij zeker niet meer doet dan hoogst noodzakelijk is om niet bestraft te worden, terwijl ik hem reeds herhaaldelijk heb moeten bestraffen.
- Naar mij is ter oore gekoomen moet hij er zich zelfs over hebben uitgelaten liever geene bekeuringen te doen dan wel, om de last en moeite die daaruit voortvloeit.
- Het belang van de dienst vordert daarom m.i. noodzakelijk dat de commies W.C. Neomagus van den post Reusel worde verplaatst naar ene andere controle en standplaats waar geene noemenswaardige fraude wordt gepleegd, en als het ware een vogelverschrikker voldoende is te achten.’ Einde citaat.
Op 1 december 1872 gaat Willem naar het naburige Bladel.
Dronken
De signalementstaat van januari 1875 geeft aan dat het met Willem als ambtenaar een aflopende zaak is. Het gedrag is ‘slecht’, lichaamsgestel, algemene kennis, maatschappelijke positie en omgang met het publiek worden als ‘middelmatig’ gezien, gezond oordeel, administratieve bekwaamheid en ijver voor de dienst komen als ‘zwak’ uit de bus. Bij ‘andere bijzonderheden’ staat: ‘Wegens herhaalde dronkenschap en plichtsverzuim met ingang van 1 februari 1875 ontslagen’. De controleur ondertekent het stuk op 31 januari in Bergen op Zoom. Het is dus een ontslag op staande voet.Gevoelig
Deze Willem is duidelijk niet geschikt voor het ambtelijke regime, met zijn vernederende beoordelingen en harde maatregelen. Toch is Willem niet alleen de onbekwame en corpulente douanier die teveel drinkt en zijn plichten verzuimt. Er is nog een ‘andere’ Willem, namelijk een gevoelig en gelovig man, die met zijn familieleden correspondeert, die bijdragen levert aan het poëziealbum van zijn zus, die haar nieuwjaarswensen schrijft en die treurdichten maakt als er droevige familieomstandigheden zijn.5 Via zijn broer Frederik zijn drie originele handschriften van Willem bewaard.6 En ook de correspondentie met zijn zus Marie, gehuwd met Dirk baron Van Boetzelaer is er nog.7
Treurdichten
Dank zij twee treurdichten van Willem Neomagus, weten we dat zijn broer Godefridus in 1866 op 26-jarige leeftijd sterft, en dat op 9 augustus 1875 Simon Gustave Vosters verongelukt, een broer van zijn schoonzus Julia Neomagus-Vosters. Deze Simon wordt gegrepen door een molenrad, zoals het tweede couplet van het treurdicht zegt:
‘Het wapen waarmede hij Gustave bemikte
Dat was een molenrad dat smadelijk en wreed
Uw teerbeminde zoon zijn levensdraad afsneed
En onder vele pijn zijn laatste adem snikte.’
Het treurdicht gewijd aan zijn broer Godefridus telt 61 regels, dat over Simon Vosters telt tien coupletten van elk vier regels. Willem schrijft ze met blauwe inkt in een keurig handschrift. Voor wat Willem aan zijn zuster schrijft, zie het hoofdstuk over Marie van Boetzelaer-Neomagus. Het treurdicht over zijn broer Godefridus staat in het hoofdstuk over Godefridus. Het treurdicht over Simon Gustave Vosters is te vinden in het hoofdstuk over de familie Vosters.
Elegie!8
Het overlijden van Oranjes laatsten prins!
Trekt voor dit vorstelijk lijk! geen droeve torenklok,
Een droeve volkeschaar, zal deeze Baar geleiden
En hunnen laatsten prins! beluiden met hun schreiden
Waar, nog in levensbloei, het leven uit vertrok.
Ja, het Oranjes-volk! zucht om dien zwaren schok,
En zit van hoofd tot voet gedompeld in het lijden,
Nu zij het doodsbed zien, voor Alexander spreiden
Die hen verstrekken moest, tot leidsman, steun en stok.
Zoo ziet men wederom des werelds’ wisselingen
En onstandvastigheid der ondermaansche dingen
Met ‘s prinsen sterflijk lot, ten klaarsten afgebeeld
Doch troost U Neerlands volk! wilt niet te hevig treuren
Maar smeekt den Hemelvorst! dat het U mag gebeuren
Gij weer een prins verkrijgt, die al uw droefheid heeld.
W.C.Neomagus. fecit. 1884.9
Alexander
Prins Alexander (1851-1884), over wie het gaat, is de jongste zoon van koning Willem III (1817-1890) uit zijn huwelijk met Sophia van Württemberg. De koning hertrouwt in 1879 met de latere koningin-moeder Emma, bij wie hij Wilhelmina krijgt (1880-1962). Na het overlijden van Alexander wordt zijn stiefzusje Wilhelmina troonopvolgster. De smeekbede van Willem Neomagus om weer een prins te krijgen gaat eerst in vervulling met de geboorte van Beatrix’ zoon Willem-Alexander in 1967.10
Laatste jaren
Willem gaat na zijn ontslag bij zijn ouders in Wouw wonen. Zijn moeder sterft daar in 1878, zijn vader in 1884. Hij geeft hun beider overlijden aan op het gemeentehuis. In november 1884 gaat Willem naar Nispen, waar hij wordt opgenomen in het gezin van zijn broer Frits, douanier in Nispen. Hij volgt hem op zijn standplaatsen Baarle-Nassau, Oosterhout en Wernhout.Lazaristen
Willem overlijdt op 17 juli 1894 in Wernhout, gemeente Zundert, als rooms-katholiek, na voorzien te zijn van de H. Sacramenten.11 Dat hij rooms-katholiek sterft is mogelijk gebeurd onder invloed van de paters Lazaristen, die dan in Wernhoutsburg, aan de grens, een kleinseminarie met een klooster hebben. Frits’ kleinzonen Leo en Frits zitten zo’n twintig jaar later op dit kleinseminarie.
RANB, BS Mill.↩
Zie het hoofdstuk over de familie Van de Werk in deel III De Nuenense predikant Neomagus en zijn nageslacht.↩
RHC Eindhoven, BR Valkenswaard, inv.nr. 13, folio 227, volgnr. 6.↩
ARA, kopie in FAJN.↩
Bij de jaarwisseling 1985-1986 gebruikt de auteur zo’n Nieuwjaarsch-Wens van Willem.↩
FAJN.↩
RA Utrecht, familiearchief Van Boetzelaer, kopieën in FAJN.↩
Volgens Van Dale een lyrisch dichtstuk waarin aangename herinnering (in dit geval aan de prins) afwisselt met treurigheid (over het overlijden van de prins).↩
Fecit is Latijn voor ‘heeft het gemaakt’.↩
In het familiearchief Van Boetzelaer zit een foto van prins Alexander. Eind 1998 is op de KRO-televisie een (gespeelde) serie te zien geweest over het leven van deze prins.↩
FAJN, brief van Frederiks zoon Victor uit 1936.↩
