In 22 voor Christus is Samothes, kleinzoon van Noach, koning van de Galliërs. Magus, een zoon van Samothes, is volgens deze legende, stichter van Neomagus, het huidige Chester in Engeland. Met andere woorden, de naam Neomagus bestaat al meer dan vierduizend jaar.

Het West-Romeinse Rijk telt, met name in Gallië, een veertigtal steden en nederzettingen met de naam Neomagus of daaraan verwante namen, meestal Noviomagus. Nijmegen heet op kaarten en in de literatuur ook vaak Neomagus. Zo schrijft Johann Krumm of Johannes Novesius, in 1546 rector van de Latijnse School in Nijmegen, over ‘Neomagus, onveranderlijk de eerste roemrijke stad op Gelderse bodem’.1 In het Leerboek der Nederlandse Geschiedenis van dr. L. Verberne staan kaartjes met zowel de naam Noviomagus, Niumagen als Neomagus.2 Ptolemy’s Geography spreekt eveneens van Neomagus.3 Op historische kaarten is overigens vaker sprake van Neomagum.

Oorspronkelijk zijn steden met de naam Noviomagus of Neomagus vestigingen in gebieden van Keltische of van gekeltiseerde en daarna geromantiseerde volken. Na de mislukte Bataafse Opstand in 69/70 zien we een snelle romanisering van de bevolking. Rond het jaar 100 is Nijmegen een Romeinse stad, genoemd naar Marcus Ulpius Trajanus: Ulpius Noviomagus. Trajanus (53-117, keizer vanaf 98) stamt uit het geslacht van de Ulpuii. Tal van oorspronkelijke Betaafse inwoners dienen in de Romeinse legers. Enkele van hen sterven in Rome. Sinds 1956 staat op het Trajanusplein bij de Waalbrug een standbeeld van Trajanus.4

De families die vanaf de 14^de en 15^de eeuw hun naam vervangen door Neomagus, of Neomagus aan hun naam toevoegen, hebben in feite niets van doen met de Keltische, Bataafse en Romeinse tijd, alleen met de stad waar zij wonen of vandaan komen: Nijmegen. Theoretisch is het mogelijk dat de Neomagi afstammen van een Kelt, Bataaf of Romeinse bezetter. Daartoe moet in de genealogie dan wel een onmogelijk gat van tenminste twaalf eeuwen, zo’n veertig generaties, worden gedicht. De nieuwste DNA-technieken kunnen wellicht uitsluitsel geven.

Archivaris Albert Delahaye (1915-1987), van 1946 tot 1957 werkzaam in Nijmegen, heeft de theorie ontwikkeld dat Nijmegen niet het Romeinse Noviomagus of Neomagus is, maar het Noord-Franse Noyon. De hele vroegmiddeleeuwse geschiedenis is volgens hem het product van een latere mythevorming. Hij heeft deze theorie tot aan zijn dood vastgehouden. Nu wordt ze gepropageerd door de Stichting Albert Delahaye. Wetenschappelijke erkenning is uitgebleven.5

Een veertigtal steden en dorpen heet, zoals gezegd, in de Romeinse Tijd, Neomagus, Noviomagus of een hiervan afgeleide vorm. Ze zijn te vinden in Orbis Latinus band III, Grande Larousse, Encycl. Brittannica, Latin Dictionary, Grosses Vollständiges Universal-Lexicon (Graz 1961, band 23, kol 1714, archief RUL), Metzler (Pauly) en W. Bruijnesteijn van Coppenraet (Delahaye).

Over de stichting van Bayeux, een stad in Normandië, bestaan enkele theorieën. Een ervan is dat Belus, koning van Babylonië, in 1993 vóór Christus de stichter is. Een andere optie is de stichting door Samothes, koning van de Gaels (Galliërs), in 2200 voor Christus. Samothes is ook bekend als kleinzoon van Noach. Magus is een zoon van Samothes. Van Bayeux wordt gezegd dat Neomagus de oudste naam is: ‘Le premier nom serait Neomagus, nom d’un chef dans la langue celtique’.6

bij Lesparre, departement Gironde, oorspronkelijk Noviomagus.

in het graafschap Buckinghamshire ten noordoosten van Oxford, Engeland, oorspronkelijk Neomagus Bukehamia, Bokynghamia of Buckingham(i)a.

departement Gironde, Frankrijk, oorspronkelijk Castellum Novum, Neomagus, Noviomagus. Bij 20 andere vermeldingen van Castellum Novum en bij 47 vermeldingen van Castram Novum – ook in voormalig Joegoslavië en in Libanon – wordt geen relatoe gelegd met Neomagus.

In het noordwesten van Engeland, dicht bij de grens met Noord-Wales, ligt een mooie oude stad met tal van overblijfselen uit de Romeinse Tijd en de Middeleeuwen: Chester. Er zijn tal van legenedes over het ontstaan van Chester. Zo wordt gezegd dat de oudste naam van de stad Neomagus is, genoemd naar haar stichter Magus, zoon van Samothes, zoon van Japet, die weer een zoon is van Noah, Noach of Noë. Het moet zich afspelen zo’n 240 jaar na de Zondvloed, volgens ‘An introduction to Chester’ op de website van de stad in 2002. Het geslachtsregister van Jezus in het Evangelie van Lucas, 3:23-38, noemt in vers 36 overigens een ander rijtje: Noach – Sem – Arpaksad – Icecan. Samothes, vader van Magus, wordt zoals hiervoor is beschreven, ook gezien in verband met de stichting van de Franse stad Bayeux. Miet Neomagus (1912-1989)7 woont in de jaren tot haar overlijden in Chester, maar blijkt niet van de naam Neomagus als oudste naam van de stad op de hoogte te zijn. De auteur, die haar in 1986 bezoekt evenmin.

in het zuiden van Engelanbij Portsmouth, graafschap Sussex, voorheen Cicestra, eens Noviomagus Regnorum of Regnensium. Ook Navimago komt voor. De naam Cicestra komt vaker voor maar niet in verband met de naam Neomagus.

voormalig graafschap, nu een wijk in het zuiden van Londen. Niet Croydon zelf heeft de naam Neomagus gedragen, maar een ‘flecken’ (vlek, dorp) in dit graafschap.8

bij East Croydon, graafschap Surrey, Engeland, oorspronkelijk Noviomagus. Great Woodcote staat niet op een atlas of wegenkaart, wel Woodcote, een gehucht bij Reading.

graafschap Kent, aan de Thames bij Londen, oorspronkelijk Noviomagus.

graafschap Surrey, ten zuiden van Londen, oorspronkelijk Neomagus. Op de website van de universiteit van Mannheim www.uni-mannheim.de staat (in 2002) integraal de ‘Lexicon Universale’ van Johann Jacob Hofmann (1635-1706) die behalve Guildford tal van andere Neomagussteden noemt.

bij Sarrebourg in Lotharingen, oorspronkelijk Noviomagus Nemetum volgens de theorie van Delahaye.

of het voorstadje Les Tourettes, departement Calvados, Frankrijk, oorspronkelijk Lexovias, Luxoviensis, Neomagus, Neomagus Lexovium, Noeomagus, Noviomagus of Noviomagus Lexoviorum. Lexovic is de hoofdplaats van een Keltische stam.

regio Médoc, departement Gironde, Frankrijk, bij de samenkomst van de Dordogne en de Garonne. Het nabijgelegen Noviomagus of Noviomagno zou overstroomd zijn.

nu Magny-lès-Villers, Frankrijk, departement Côte-d’Or, in de Bourgondische wijnstreek bij Nuits-St.Georges, volgens Delahaye oorspronkelijk Noviomagus.

dorp ten zuiden van Trier in Naturpark Saar-Hunsrück, Duitsland. Volgens Delahaye gaat het hier om het oude Noviomagus Treverorum. Zie ook bij Neumagen.

plaats en gemeente in de Belgische provincie Luxemburg. Volgens Delahaye heet ze oorspronkelijk Noviomagus.

departement Côte-d’Or, oostelijk van Auxerre, Frankrijk, oorspronkelijk Noviomagum.

departement Vogezen, Frankrijk, aan de Maas, gesticht op de fundamenten van het Romeinse Neomagus. In 2002 gevonden op de website www.historicalartmedals.com.

departement Oise, bij Compiègne, Frankrijk, oorspronkelijk Noviodunum Bituricum.

een stadje met een gelijknamig slot aan de Moezel bij Trier in Duitsland, twintig eeuwen geleden Neomagus, Neomagum, Nivomagum, Noviomagus, Novomagum, Novomagus, Nivomagus of Noviomagus Trevirorum. Delahaye geeft deze laatste naam ook aan het plaatsje Mandern.

in de Elzas, Frankrijk, volgens Delahaye oorspronkelijk een van de twee plaatsen met de naam Noviomagus Nementum.

oorspronkelijk Noviomagus Batavorum. Voor Nijmegen komen we ook tegen de namen Neomagum, Neumaga, Neumago palatium, Neumagum, Nimega (op een kaart uit 1672, zie www.noviomagus.nl, zoek naar plattegronden, collectie 1650-1700), Niomagus, Niumaga palatium, Niumagum, Nivomagum, Noemagus, Noeomagus, Novamagium, Novimachium, Novimagensis, Novimagiense castellum, Novimagiense oppidum, Novimagium, Novimagus Batavorum, Noviomagense castellum, Noviomagense palatium, Noviomagensis, Noviomago, Novomagum, Noviomagus Batavorum, Noviomagus Rhenanus, Noviomagium, Noviomus, Nuimaga, Numaga, Numago, Numagum, Oviomagus, Tritile Noviomagum en Ulpia Noviomagus. De Oostenrijkse uitgave Universal-Lexicon noemt Nijmegen Niemägen.

departement Eure-et-Loir, ten zuiden van Rouen, Frankrijk, oorspronkelijk Noviodunum Aulercorum.

departement Ardennen, ten noorden van Rethel, Frankrijk, oorspronkelijk Noviomagus.

aan de Oise in Noord-Frankrijk, voorheen Vermond, oorspronkelijk Noviomagus Viromandu®orum of Noviomagum Vudicassium. Ook komen voor: Noviodunum Belgarum, Noviodunum Suessionum, Noviomacum Castellum en Noviomagensis Pagus. Volgens Delahaye is dit Noviomagus Batavorum dat volgens de traditionele interpretatie het huidige Nijmegen is. Ook voor Noyon bestaan tal van andere namen: Noio, Noiomavo, Noviana, Novianensis, Novioma, Noviamagensis, Noviomensis, Noviomium, Noviomum, Noviona, Novionensis, Novionum.

dorp ten zuiden van Neufchateau, departement Haute-Marne, Frankrijk, oorspronkelijk Noviomagus Lingonum.

in het Zwitserse kanton Vaud, op de noordoever van het Meer van Genève, oorspronkelijk Noviodunum of Noiodunum, Keltisch voor nieuwe burcht. Elders is sprake van de Gallische naam Noviodunos, later Neomagus. Zie ‘Noms de lieux de Suisse romande’ op www.suter.home.cern.ch”

stad in het departement Drôme, Frankrijk, oorspronkelijk Neomagus, ook Noviodunum en Nividunensis. In een historische jaarboek uit 1860 staat een artikel over de volkeren die het departement Vaucluse bewonen vóór de Romeinse overheersing met als titel ‘Autochtones du Vaucluse’. Daarin staat dat Neomagus de oorspronkelijke naam is van Nyons. Het bevestigt dat de naam Neomagus al voor de Romeinse Tijd is gebruikt. Zie www.saumane-de-vaucluse.fr, pagina 8 (2007).

gelegen aan een oude Rijnarm tien kilometer ten zuiden van Speyer, Duitsland. De Universal Lexicon zegt dat de oorspronkelijke naam Neomagus is, gelegen ‘im Stifte Speyer’(in het bisdom Speyer). Andere bronnen noemen Speyer zelf. Zie Spiers, Speyer.

departement Aisne, Frankrijk, een nederzetting vlakbij heet oorspronkelijk Noviomagus of Noviomagno.

stad aan de Rijn in Duitsland, oorspronkelijk Neomagus.

stad aan de Moezel in Luxemburg, oorspronkelijk Neomagus.

departement Drôme, Frankrijk, niet ver van Nyons, oorspronkelijk Noviomagus Tricaticorum. Het Universal-Lexicon zegt dat deze plaats dezelfde is als Troyes.

plaats in het departement Gironde, aan de Atlantische Oceaan nabij de monding van de Gironde, Frankrijk, oorspronkelijk Noviomagus.

voorheen Speyer of Spira. Deze Duitse stad aan de Rijn draagt in de Romeinse Tijd de naam Neomagus Nemetum of Noviomagus Nemetum. In 2006 gevonden op www.lib.byu.edu. Delahaye geeft de naam Noviomagus Nemetum aan de Franse dorpen Laneuveville-lès-Lorquin en Neuwiller-lès-Saverne. Er ligt ook een Spira, nu Spiere (Vlaams) of Espierres (Frans) bij Moeskroen in België aan de taalgrens. Dat is geen Neomagusstad.

dorp in Rheinland-Pfalz ten zuiden van Mainz, Duitsland, oorspronkelijk Neomagus.

dorp in het Franse departement Oise, bij Senlis, oorspronkelijk Neomagus Vadum. Vadum is ook de oude naam van Void, departement Meuse, géén Neomagusplaats.

Metzler noemt ook zeven steden met de naam Noviodunum, Noviodomum of Noviodonum, afgeleid van novios (nieuw) en dunom (vesting, burcht). Noviodunum betekent dus ‘nieuwe burcht’, in het Duitse vaak voorkomend als Neuburg. In Orbis Latinus wordt Noviodunum in direct verband gebracht met Neomagus en Noviomagus. Zo wordt in Orbis Latinus bij Neomagus verwezen naar Noviodunum. Nyons heeft zowel de naam Neomagus als Noviodunum gehad. Noviodunum is onder meer ook de oude naam van Soissons bij Parijs en van Jublains in het departement Mayenne.