Thomas Neomagus ondertekent op 14 april 1795 in een register van de Raad van Brabant zijn benoeming tot notaris in Roosendaal met zijn fraaie handtekening: T. Neömagus, met een trema op de letter o. Ook in zijn Steenbergse tijd, in 1793 en 1794, en zelfs al in 1780, 1781, 1787 en 1789 komen we hem tegen als Neömagus. Ik heb van al die Neömagushandtekeningen fotokopieën gemaakt. Relaties die hem schrijven, adresseren ook aan T. Neömagus, zoals blijkt uit een briefomslag uit zijn tijd als procureur in Steenbergen.1

Zijn broer Benjamin, stadhouder van Steenbergen, heet soms ook Neömagus. Hij staat in 1791 als Neömagus op een lijst van intekenaren op de ‘Verhandeling over den waaren aart der kinder-pokjes’, waarin gepleit wordt voor een algemene inenting. De Goudse apotheker Reinhard Neomagus staat ook op die lijst, zonder trema! Benjamins weduwe maakt na zijn overlijden in 1794 een lijst op van personen aan wie een rouwbrief moet worden gezonden. Daarop staat Mevr. Neömagus, laatst weduwe Van den Berg. Het is vermoedelijk Benjamins stiefzus Elisabeth, die in 1794 wel weduwe is, maar niet van een Van den Berg.

Willem Neomagus die oom zegt tegen Thomas en Benjamin, ondertekent in 1792 als schoolmeester van Stiphout een getuigenverklaring als W. Neömagus. Zijn vrouw Judith van de Werk ondertekent ook maar gebruikt de naam Neomagus zonder trema… Ook in 1805 staat onder een akte Willem Neömagus.

Het bijzondere trema komt ook voor in de overlijdensakte van Thomas’ zus Samuelina die op 9 juni 1816 in Alphen en Riel als Neömagus wordt ingeschreven, evenals haar vader Johannes Neömagus. Als Thomas in 1819 overlijdt, heet hij gewoon Neomagus, maar daar is hij zelf niet meer bij…. De overlijdensadvertentie van dominee Christiaan Prillevitz in 1821 is ondertekend door zijn vrouw Hendrika Neömagus. Tot slot, in de huwelijksakte van Zebulon Isaac de Rooij, die op 18 mei 1820 in Alphen en Riel trouwt met Fransina Wendelina Althuysen, noemt de ambtenaar van de burgerlijke stand Zebulons moeder Christina Neömagus.

Een heel bijzondere plaats van het trema zien we bij het overlijden van Cornelia Neomagus in 1812. Als nagedachtenis aan haar is een treürreden geschreven. En daarin staan woorden als oüders, vreügde en sterfüür.

Van Samuel Neomagus is een geslachtsregister uit 1764. Het origineel zit – met dank aan mijn heel verre achternicht Beja Peijpers – in het archief van de familie Van Geuns in het stadsarchief van Utrecht. Steven Jan Matthijs van Geuns (1796-1849) is getrouwd met Jacoba Roosendael, een kleindochter van Jacoba Roosendael-Neomagus (1727-1797), van dezelfde generatie als Samuel. Samuel gebruikt enkele malen het trema: Neömagus, Neomagüssen, bürger, Böebenders, Nünen.

In de vele gedichten die Willem Cornelis Neomagus (1826-1894) nalaat vind ik het bijzondere trema niet. Maar als hij in 1870 als ambtenaar van het ministerie van Financiën zijn signalementsstaat ondertekent, signeert hij met W.C. Neömagus. In ‘Zeelands chronyk-almanach voor ’t jaar 1790 komt Gerardus Neömagüs voor, ook wel bekend als Gerardus Geldenhauer Neomagus, geen familie.

Ik koop in juli 2009 het boek Op reis door de Meierij met Stephanus Hanewinckel en ik zie dat dominee Stephanus Hanewinckel (1766-1856) in zijn rond 1800 uitgegeven boeken met reisbeschrijvingen het trema ook op deze opmerkelijke manier gebruikt. Dat doet hij volgens een bijdrage van de taalkundige dr. Harrie Hermkens als aanduiding van de woordbouw, niet alleen waar die een functie heeft (geëerd, knieën), ook waar dat niet zo is (leeröeffening, mooië, rondöm, waaräan, vooräl, veröntwaardiging).

Dit heeft Hanewinckel niet zelf bedacht, zegt Hermkens. In het Nieuw en volkomen Woordenboek van Egbert Buys (1777), 21 delen in 36 boeken, en in het Vaderlandsch Woordenboek van Jacobus Kok (1788) treffen we deze eigenaardigheid aan, om de woorden van Hermkens te gebruiken.2 Ik vind het tiende en laatste deel van het Vaderlandsch Woordboek integraal op het internet. Het omvat de letters T t/m Z, maar ik kan er geen woorden met het oneigenlijk gebruik van het trema in vinden; ook het woord trema komt er niet in voor…

In 1804 verschijnt de Verhandeling over de Nederduitsche Spelling ter bevordering van de eenparigheid in dezelve van Matthijs Siegenbeek. Daarin komen woorden voor als ‘geöefend’ en ‘beäntwoordende’. ‘Neömagus’ hoort in dit rijtje thuis. Het trema helpt de lezer de woordopbouw te doorzien. Kennelijk is het in het laatste kwart van 18de eeuw en de eerste helft van de 19de eeuw bij sommigen gebruikelijk om een trema te zetten als er twee klinkers op elkaar volgen die tot verschillende lettergrepen behoren.

Het trema wordt in die tijd nog breder gebruikt om aan te geven dat een nieuwe lettergreep begint. Het komt ook voor ook in woorden als ‘rondöm’ en ‘vooräl’ waarin geen sprake is van twee opeenvolgende klinkers. Misschien is dit gedaan om te voorkomen dat de voorafgaande medeklinker als beginletter van de lettergreep wordt gelezen: ‘ron-dom’, ‘voo-ral’. Zo veronderstelt de Taaladviesdienst van het Genootschap Onze Taal.3

Overigens, en dit terzijde maar wel toevallig, Stephanus Hanewinckel die het trema zoveel gebruikt, is een zoon van dominee Hermanus Hanewinckel (1730-1808) die in 1763 in Nuenen dominee Johannes Neomagus opvolgt. En dat is de vader van Thomas Neomagus/Neömagus. De Hanewinckels hebben Thomas zeker gekend. Thomas (1755) is ouder dan Stephanus (1766) en gebruikt het trema ook eerder.