Johannes komt in 1566 of 1567 ter wereld in Budberg in het graafschap Moers. Samuel Neomagus 1 en Georg Kreischer 2 noemen 1566 als geboortejaar, andere bronnen 1567. Op de grafsteen van Johannes staat dat hij op 10 mei 1664 sterft in het 98ste jaar van zijn leven. Hij is dan dus 97 jaar oud. Met andere woorden, Johannes moet geboren zijn tussen 11 mei 1566 en 9 mei 1567.

De vader is Johannes Eusebius Neomagus, eerst prior van de abdij in Moers, vanaf 1561 de eerste predikant van Budberg. Deze trouwt op latere leeftijd en krijgt één kind, genoemde Johannes. Geen enkele bron noemt de naam van de moeder.

Het is niet bekend waar Johannes studeert. Mogelijk aan de universiteit van Heidelberg, waar in 1598 een Johannes Neomagensis is ingeschreven. De academie van Heidelberg, zoals de universiteit dan nog heet, is in 1386 opgericht en de oudste van Duitsland. Ze staat bekend om haar strenge leeropvattingen. Het bekendste leerboek van de calvinisten is de Heidelbergse Cathechismus uit 1563. Gezien de loopbaan van Johannes en de leeftijd waarop men een universitaire studie begint, moet hij op het eind van de jaren tachtig van de 16de eeuw al student zijn. Het gaat daarom in Heidelberg vermoedelijk om een verder onbekende Johannes uit Nijmegen, wiens herkomst daar in een Latijnse vorm is genoteerd.

Het is ook aannemelijk dat Johannes dichterbij studeert aan de calvinistische academie van Herborn, in 1584 gesticht door Jan de Oude, een broer van Willem van Oranje. Het is een centrum van hoogwaardig gereformeerd onderwijs. Daar staat ook in 1598 ene Johannes Neomagensis ingeschreven.

Johannes is na zijn studie rector van de Latijnse School in Wesel, vermoedelijk van 1592 tot 1598. 3 In 1599 volgt zijn beroep naar Baerl en Binsheim, Binsheim is een gehucht bij Baerl. Meestal is alleen sprake van de Evangelische Kirchengemeinde Baerl, waar hij ruim een halve eeuw predikant blijft, tot 1650. Hij is in Baerl de derde predikant na de overgang van katholieke parochie in 1561 naar evangelische gemeente. Baerl volgt daarmee Moers, waar graaf Hermann von Neuenahr und Moers in 1560 openlijk aanhanger wordt van de leer van Luther.

De katholieke gemeenschap van Baerl bestaat vanaf het eind van de 12de eeuw. De aan de heilige Lucia gewijde kerk is gesticht vanuit de in 1123 gestichte Cisterciënzer abdij in het nabijgelegen Kamp. De graven van Kleef hebben tot in de 15de eeuw het patronaatsrecht en benoemen de pastoors, daarna doen de graven van Moers dat. De laatste pastoor is vanaf 1550 Wilhelmus Scherer, in het Latijn Tonsor. Hij komt in 1572 als dominee vanuit het Nederlandse Batenburg (aan de Maas bij Ravenstein) terug naar Baerl. Van 1561 tot 1572 is zijn naamgenoot (vader?) Bernhard Tonsor de eerste predikant. In 1587 verdrijven de Spaanse troepen dominee Wilhelmus Tonsor. Prins Maurits van Oranje verdrijft de Spanjaarden in 1597. De predikantsplaats blijft vacant tot 1599. Dan volgt de benoeming van Johannes Neomagus, pastor in Barle et Binssum. Dat is de tekst op de met de hand geschreven titelpagina van een (doop-, trouw- en begraaf?)boek uit 1702. 4 De gemeente van Baerl telt dan ongeveer 900 zielen. Baerl wordt een echte Neomagusstandplaats. Na Johannes worden er in 1702, 1720, 1748 en 1767 Neomagi benoemd, terwijl Johannes’ opvolger in 1650 een kleinzoon is, Samuel Nethenus.

 

Johannes bedient van 1601 tot 1609 tevens de evangelische gemeente van het nabije Repelen 5 waarvan het nog bestaande kerkje een van de oudste van het Rheinland is. In 1601 sterft Arnold Steur, vanaf 1554 pastoor, vanaf 1560 dominee in Repelen. In 1609 krijgt Repelen een nieuwe eigen zielzorger in de persoon van Franciscus Hombergius.

Johannes maakt in 1608 mee dat de classis Moers wordt opgericht, waarvan Baerl deel gaat uitmaken. Op 6 december 1610 vergadert de classis in Baerl. Gastheer Johannes Neomagus is voorzitter.

In of omstreeks 1625, in de Dertigjarige Oorlog, branden de pastorie Wedem Hoff en de school tot de grond toe af na een aanval van huursoldaten uit Kroatië. 6 Dat het om Kroaten gaat is eerst honderd jaar later, in 1734, opgeschreven. De Kroaten zijn evenwel pas in 1635 in Baerl geweest, zodat wellicht sprake is van een ‘gewone’ brand. Alle paperassen gaan verloren. In 1641 is de pastorie nog niet herbouwd. Johannes Neomagus woont noodgedwongen meer dan 15 jaar in het op vijf kilometer gelegen Kleefse stadje Orsoy omdat de kleine en door de oorlog verarmde gemeente van Baerl niet eerder de middelen heeft de pastorie te herbouwen of de dominee elders onderdak te bieden. Johannes woont met zijn gezin in Orsoy in een particuliere woning en houdt zich er niet bezig met pastoraal werk. Dat kan hij ook niet, want sinds 1614 is Orsoy in handen van de Spanjaarden – we zitten in de Tachtigjarige Oorlog – en de katholieken maken dan de dienst uit.

Dominee Johannes Neomagus gaat elke zondag te voet op en neer naar zijn gemeente Baerl voor de kerkdiensten, met een aantal Orsoyer gelovigen in zijn kielzog. In 1632 herovert Frederik Hendrik het stadje Orsoy, wordt er een Hollands garnizoen gevestigd en is het protestantisme weer de eerste godsdienst. In Orsoy zit Johannes overigens niet zonder familie. Zijn dochter Anna ontmoet er de eind 1622 beroepen dominee Johann Wilhelm Nethenus, een jonge weduwnaar. Die heeft grote problemen met de Spaanse bezetters en gaat in 1627 met zijn gezin naar Rees.

Na een halve eeuw is de ruim 80-jarige dominee Johannes te oud om langer in functie te blijven. De gemeente beroept Samuel Nethenus uit Batenburg, kleinzoon van Johannes. Samuel is de zoon van Anna Neomagus, oudste dochter van Johannes.

Johannes Neomagus trouwt twee keer. Eerst, in of kort na 1602, met Margaretha Eilbracht, omstreeks 1580 geboren in Horn, dochter van dominee Johannes Eilbracht uit het in 1561 gereformeerd geworden 7 Hoch-Emmerich, een nabijgelegen dorp in het graafschap Moers, nu opgenomen in de industriestad Rheinhausen, gemeente Duisburg. Dat het huwelijk niet voor 1602 is gesloten ligt voor de hand. Immers, Eilbracht en zijn gezin komen in 1602 naar Hoch-Emmerich en dan leren Margaretha en Johannes elkaar pas kennen. Zie hierna de Genealogie Eilbracht. De genealogie van de familie Heidermanns (www.heidermanns.net) noemt 1583 als geboortejaar van Margaretha en als trouwjaar 1599. Het lijkt onwaarschijnlijk dat dominee Neomagus een 16-jarige trouwt. Dat 1602 als huwelijksjaar meer voor de hand ligt, is hiervoor aangegeven.

Johannes is in 1602 bij zijn eerste huwelijk ongeveer 35 jaar, Margaretha is – indien geboren na haar broers – ongeveer 23 jaar. Het echtpaar krijgt drie zoons en drie dochters:

– Hendrich, vermoedelijk geboren in 1603, stamvader van de Hollandse tak van de familie. Volgt IV-1.

– Anna, geboren omstreeks 1605, gehuwd met dominee Johannes Nethenus. Volgt IV-2.

– Johannes, geboren in 1607, stamvader van de Brabantse tak van de familie. Volgt IV-3.

– onbekende dochter.

– onbekende dochter.

– Samuel, geboren omstreeks 1616, die geen mannelijke nakomelingen heeft. Volgt IV-4.

Na Hendrich is de volgorde van de geboorten niet zeker. Evenmin weten we wanneer Margaretha Eilbracht sterft. In ieder geval vóór 1628 en vermoedelijk in Orsoy, waar de familie na de verwoesting van de pastorie in Baerl woont.

Op ongeveer 61-jarige leeftijd, in 1629, trouwt Johannes Neomagus in Moers met Mechelt Schmitz, genaamd Schieten, 8 afkomstig uit Moers. Zij overlijdt op 13 januari 1656 in Baerl als Mechel of Mechtild Schuten.9 Johannes is dan bijna 90 jaar oud. Johannes’ zoon Samuel trouwt Johanna Schieten. Het is niet bekend wat de familierelatie tussen beide Schietens is. Schieten is dan in Moers en omgeving een vaak voorkomende naam.

Johannes is geen volgeling van Luther maar van Calvijn, streng en recht in de leer. Hij treedt in zijn preken op tegen het zijns inziens te losbandige leven van zijn gemeenteleden, met name tegen het drinken van brandewijn, ontheiliging van de zondag, onchristelijke levenswandel, vastenavondviering en Wirtshaustreiben, ofwel cafébezoek. 10

In 1622 en 1623 heerst een pestepidemie in de streek. De helft van de bevolking van Moers sterft. Ook Baerl heeft ernstig te lijden. Daarnaast heeft Baerl frequent te maken met overstromingen van de Rijn. Dominee Johannes heeft zodoende in meerdere opzichten heel wat te stellen met zijn gemeenteleden

Na vijftig jaar accepteert de 82-jarige Johannes Neomagus zijn in 1628 geboren kleinzoon Samuel Nethenus als assistent naast zich. Neomagus blijft tot zijn dood houder van de standplaats Baerl, ofwel Pfarstelleninhaber. Nethenus doet het werk en krijgt, volgens afspraak, de helft van de inkomsten. Dat is rechtmatig, maar is het ook rechtvaardig? Nethenus is nog jong en sticht spoedig een gezin. De helft van de inkomsten is voor Nethenus weinig, in aanmerking nemend dat hij een gezin heeft en Neomagus alleen leeft. Daarom kort Nethenus zijn grootvader en neemt zelf het grootste deel van de inkomsten. Dat is begrijpelijk, maar niet rechtmatig. Is het rechtvaardig? Is Neomagus eine Zange, letterlijk: een tang, figuurlijk: iemand die anderen in zijn macht heeft, die anderen onder druk zet? 11

Johannes en zijn kleinzoon leven jarenlang in onmin. Het generatieconflict blijkt onder meer uit het ingrijpen van Johannes als hij Nethenus en zijn vrouw na de namiddagpreek hand in hand wandelend in de tuin van de pastorie aantreft. Hij rukt hem de wandelstok uit de hand en houdt hem voor dat men zijn vrouw niet in het openbaar aan de hand met zich meeneemt omdat dat alleen maar ergernis kan geven bij ‘gemeinen Mannen’.

Hun strijd wordt in 1659 openbaar. De voorzitter van de classis, dominee Bernhardus Isaaci uit Emmerich, en dominee Petrus Baumann uit Friemersheim komen naar Baerl om te proberen de strijdende partijen bij elkaar te brengen. Vergeefs. Neomagus blijft vasthouden aan de overeenkomst die hem het recht geeft op de helft van de inkomsten. Hij zegt niet vermogend te zijn, zoals zijn kleinzoon beweert. Hij weigert iedere schikking. Dat is rechtmatig, maar is het ook rechtvaardig? Eerst de dood van Johannes in 1664 maakt een eind aan het geruzie. Samuel Nethenus, die vanaf 1650 als assistent de functie van predikant uitoefent, wordt dan de officiële predikant van Baerl en blijft dat tot 1683. Hij sterft in 1707 in Amsterdam. 12

Johannes Neomagus sterft alt und lebenssatt op 10 mei 1664, 97 jaar oud, en wordt bij zijn gemeenteleden op het kerkhof begraven. Hij heeft vooraf bepaald dat hij niet in de kerk te ruste mag worden gelegd, zoals andere predikanten. De tekst op de grafsteen luidt:

Beker

Baerl