Op de grafsteen van Johannes Neomagus in Baerl, overleden in 1664, staan drie symbolen:

– links een zandloper als symbool van de menselijke levensloop

– rechts een doodshoofd als symbool van de menselijke vergankelijkheid

– midden boven de tekst staat een wapenschild met een naar linksboven vliegende duif met een uit de bek stekende olijftak, als symbool van vrede.

Het wapenschild met de duif wordt sindsdien gezien als het familiewapen. Iedereen kan een familiewapen aannemen zonder dat hij dit vast hoeft te laten leggen in een of ander register. Sommige families doen het wel. Het Centraal Bureau voor Genealogie (CBG) kent  een wapenregister, evenals de Nederlandse Genealogische Vereniging (NGV). Verder zijn bij de Hoge Raad van Adel de familiewapens vastgelegd van de Nederlandse adel.

Wapens zijn in feite erfelijke of blijvende kentekens van een familie of gemeenschap, met een zinnebeeldige betekenis. Een middeleeuwse krijgsman voorziet zijn afweerwapens – schild, helm, helmteken, dekkleden – van zo’n kenteken om herkenbaar te zijn voor zijn eigen soldaten. Later gaan ook burgers zich met zo’n symbool sieren.

Er zijn allerhande bronnen bewaard gebleven waarin of waarop familiewapens voorkomen.1 Het CBG heeft twee particuliere verzamelingen, de collecties Muschart en Steenkamp/Damstra. De heraldicus R. Muschart (1873-1955) heeft enkele tienduizenden wapens beschreven die hij op zijn reizen in wapenboeken en op wapenschilden, in archieven, musea, kerken, kastelen en bibliotheken heeft aangetroffen. Daaronder ook wapens van Neomagi. J. Steenkamp (1865-1955) heeft een dergelijke collectie samengesteld, uitgebreid door M. Damstra (1899-1982). Hun werk wordt voortgezet in de Heraldische databank van het CBG. Het bureau beschikt verder over collecties lakzegels, waszegels en wapenkaarten.

De wapenkundige J. Rietstap (1828-1891) heeft in het derde kwart van de 19de eeuw uit boeken en handschriften Europese familiewapens verzameld, gepubliceerd in zijn Armorial général. Rietstap heeft zijn bronnen overigens niet vermeld. In het boek staat ook een wapen van de familie Neomagus.2

Bij Muschart komt de naam Neomagus vijf keer voor, met vijf verschillende wapens:3

– In zilver een vliegende duif met olijftak in den bek van natuurlijke kleur. Neomagus is volgens hem een oude priesterfamilie, nazaten van den vermaarden Gerard Geldenhauer, meer bekend als Gerardus Neomagus, historicus en godgeleerde te Nijmegen in 1483. Hij ontleent deze gegevens aan het blad de Nederlandsche Leeuw van 1896, p. 102. Hij gaat daarmee, als zovelen, in de fout, want deze Neomagus is géén familie. Maar de beschrijving komt wel overeen met de afbeelding op de grafzerk.

– Gevierendeeld: 1 en 4 in blauw een vliegende natuurlijke duif met olijftakje in de bek, 2 en 3 een geplante boom. De kwartieren 1 en 4 zijn Neomagus. Muschart verwijst hierbij naar Johannes Eusebius Neomagus, in 1558 predikant te Nieder-Boedberg, later te Haelen en Homberg, en naar Emilia Eusebia Neomagus, in 1755 de vrouw van Paulus Keuchenius, predikant te Hilvarenbeek. Zo wordt het wapen ook omschreven in jaargang 1912 van tijdschrift De Navorscher. Muschert heeft verder in de gemeentebibliotheek van Rotterdam een omschrijving gevonden die volgens hem overeenstemt met het Armorial Général (zie hierna).

– Gevierendeeld: 1 en 4 een dubbele adelaar, 2 en 3 een leeuw. Hartschild: niet te onderscheiden. Ht (helmteken)): kop en hals van een struisvogel met hoefijzer in den bek tusschen een vlucht. Dit curieuze schild met vier wapens treft hij aan het in het archief van de Commissie van Breda, portefeuille 1230, gemerkt Borgvliet, in het rijksarchief in ’s-Gravenhage, en hij noemt hierbij de naam van T(homas) Neomagus, in 1793 advocaat in Steenbergen.

– Een wereldbol, helmteken: een vlucht. Hierbij tekent Muschart aan dat dit wapen voorkomt op een lakafdruk van Thomas Neomagus, in 1791 procureur te Steenbergen, op zijn request aan de magistraat van Steenbergen. Maar hij voegt er aan toe: Is dit wel zijn wapen?

– Een vogel schuinlinks omlaag vliegende met beide vleugels zijwaarts gericht en met een dor takje in den bek met als helmteken een dito vogel staande. Muschart verwijst hier naar een zegel op een notariële akte nummer 331 uit 1819, op 26 april 1799 vermeld in de ‘minuten’ van notaris J.A. van Manen, door Muschart aangetroffen in het rijksarchief van Arnhem, betrekking hebbend op Hendrina Geertruijd Neomagus, gehuwd met Jacobus Arnoldus Story Janszoon.

Het Armorial général van Rietstap bevat een afbeelding van het wapen met de duif, vergelijkbaar met het wapenschild op de grafsteen uit 1664. De omschrijving is D’azur à une colombe volante d’arg., tenant en son bec un rameau d’olivier dessin. Ofwel: in azuurblauw een vliegend duifje in zilver, houdend in zijn bek een afbeelding van een olijftak.

Genealoog De Vries geeft deze omschrijving: in blauw een duif van natuurlijke kleur met een groene olijftak in den bek.

Heraldicus Bloys van Treslong Prins4 vindt op Huize Vliet onder Lopikerkapel het alliantiewapen Barchman Wuytiers en Van Brienen met zestien kwartieren, waaronder dat van ‘Geldhouer gez. Neomagus’. Johanna Samuelina Neomagus, zus van dominee Johannes Neomagus uit Nuenen, trouwt Jan van Brienen. Hun dochter Antoinetta trouwt Jan Willem Barchman Wuytiers. Tot de kwartieren Geldhouer Neomagus behoren volgens het wapenbord onder andere Waterbeek van Olthuysen en Stromberg. (De overgrootouders van Antoinetta heten Waterbeek en Stroombergen). Het wapen Geldhouer is gevierendeeld: 1 en 4 een dubbelkoppige zwarte adelaar op goud, 2 en 3 een rode leeuw op zilver. Het hartschild toont een zilveren dwarsblak op een blauwe ondergrond.

Een schilderij van Antoinetta van Brienen uit 1753, het jaar van haar eerste huwelijk, bevat een afbeelding van vier kwartierwapens: Van Brienen, De Beyer, Neomagus gez. Geldenhouer en Waterbeek.5 We weten inmiddels dat Antoinetta ten onrechte gekoppeld is aan Geldenhouer, en dat het wapenbord en het schilderij dus onjuiste informatie bevatten.

De familie Neomagus houdt het wapen, zoals het voorkomt op de grafzerk, aan als het juiste familiewapen. Enkele familieleden bezitten een zegelring met het wapen, uitgevoerd met kleine varianten. Frits Neomagus (1903-1964) laat het wapen op een raam schilderen, voorzien van de tekst nuntius et pacis, brenger van de vrede.6 En dan te weten dat de man van de grafzerk allesbehalve vredelievend is geweest…

Op de Franstalige website genealogie.com, met als ondertitel Le Premier Site Francophone de Généalogie, komen we ‘le blason des Neomagus’ tegen, ofwel het wapen van de Neomagi. Dat blijkt het wapen te zijn uit l’Armorial de Rietstap. We kunnen anno 2009 voor 6,90 euro een uitvergroting krijgen, voor 12,90 euro het wapen op een soort plastic placemet (tapis en mousse) en voor dezelfde prijs op een porseleinen mok.