Ergens in de jaren tachtig van de 20ste eeuw kijk ik in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag in een verloren moment in The National Union Catalog Pre-1956 Imprints van de Library of Congres van de Verenigde Staten. En ik tref daarin warempel twee keer de auteur Neomagus aan. De ene is Arnold Neomagus, geen familie, die in 1620 een protest schrijft tegen de besluiten van de Synode van Dordrecht. De andere is Samuel Neomagus als auteur van een bespreking, in Leiden uitgegeven in 1704: Dissertationes theologico philologigae continens integritatis codicis. De titel is kennelijk niet volledig weergegeven.

In december 2005 lees ik in de Volkskrant een artikel over de tentoonstelling Hora est! in de Universiteitsbibliotheek van Leiden. Hora est!, het is tijd, is de aankondiging van de pedel bij promoties dat het tijd is om te eindigen. De bieb heeft meer dan een half miljoen proefschriften van Nederlandse en buitenlandse universiteiten. Ik vind op de website www.redlightgreen.com onder de naam Neomagus een geschrift met ongeveer dezelfde en nu volledige titel: Dissertationes Theologico philologicae Contines Integritatis Codicis S Nuperas In Eum Censuras Defensionem Pars VII en VIII, met als auteur Jacobus Trigland. De uitgever is Abraham Elzevier, een uitgever drie driehonderd jaar later nog bestaat. Vreemd, ik typ Neomagus in als auteur en ik krijg een boek van Trigland. Hij is in Samuels tijd rector van de universiteit en wellicht zijn leermeester. Hoewel het eerste woord dissertationes doet vermoeden dat het om een proefschrift gaat, is dat niet het geval. Het betekent bespreking, betoog, redenering of discussie. In dit geval om een disputatie, zoals ik hierna uitleg.

In 2008 blijkt de website www.redlightgreen.com vervangen te zijn door www.worldcat.org. Die geeft bij de naam Neomagus dezelfde titel, maar nu met twee auteurs: Jacobus Trigland én Samuel Neomagus. Ik heb begin maart 2008 nog een kaartje om vrij te reizen en besluit eens naar Leiden te gaan. De service in de Universiteitsbibliotheek is groot. De naam Samuel Neomagus wordt ingevoerd en ik krijg een bevestiging van het bestaan van het stuk. Het ligt een uur later voor me klaar op de afdeling Bijzondere Collecties, waar ik een potlood krijg om aantekeningen te maken en een kussen om het drukwerkje op te leggen. Want dan heeft de band niet te lijden. Het is een bescheiden boekje van naar schatting 15 bij 20 centimeter, 110 pagina’s dun.

De naam Neomagus komt er niet in voor. Niet op de titelpagina, niet in de inleiding van Jacobus Trigland, niet in de tekst die ik helemaal doorblader. Bij de informatiebalie gaan twee medewerkers voor mij aan de slag om het raadsel op te lossen. Men vindt alleen nog de vermelding van een dissertationes van Henricus Ludovicus Neomagus uit 1756, aan de universiteit van Duisburg. Dat is mooi meegenomen, want tot dan onbekend voor mij. Terug naar Samuel. Misschien moet ik de pars (delen, hoofdstukken) VII en VIII eens goed bekijken, want daarnaar wordt in de titel expliciet verwezen als Samuel Neomagus wordt ingetoetst. Maar ook daar is geen naam Neomagus te vinden. Hoe is het mogelijk dat een uitgave te boek staat bij de auteur Samuel Neomagus, terwijl diens naam er niet in voorkomt? Wie bedenkt dat dit drukwerkje uit 1704 onder de naam Neomagus moet worden opgeborgen? De baliemedewerkers kunnen het me niet vertellen! De theorie is dat Samuel Neomagus met de hoofdstukken VII en VIII heeft bijgedragen aan deze uitgave, die op naam staat van de rector van de universiteit.

Die theorie kan wel eens kloppen. Het gaat niet om een dissertatie, maar om een disputatie. Dat is meestal een werkstuk van een hoogleraar, vervat in een boekje. In de aula van de universiteit wordt over het werkstuk een openbaar debat gevoerd, waarbij de student tegenover hoogleraren en medestudenten staat om het werkstuk te verdedigen. Het boekje dient als bewijs voor de prestatie van de student, die dan meestal nog niet op het eind van zijn studie zit. Een en ander ontleen ik aan een boek van Jan Peter Schouten over predikantenportretten (uitgeverij Verloren, Hilversum, 2015, pag. 79).

Rest de vraag waar de 21-jarige Neomagus in 1704 in Leiden over disputeert. De vertaling van de titel is bij benadering: Samenhangende zuiver (of integere) theologisch-filosofische verhandeling ter rechtvaardiging (of verdediging) van de censuur (of waardering) in een onlangs verschenen boek.

Zowel de Koninklijke Bibliotheek als de Universiteitsbibliotheek van Leiden blijken nog een werk van Samuel Neomagus te bezitten. Geen eigen werk maar een vertaling van een stuk van ene Franciscus Burman of Burmannus uit 1671, in dat jaar uitgegeven en gedrukt door Meinardus van Druenen uit Utrecht. De Latijnse titel is Disputatio theologica de ministris extraordinariis Novi T. quarta. Quae est de apostolis tertia. Het gaat kennelijk om een theologische verhandeling van een bijzondere dienaar met de naam Novi T. de vierde. Vermoedelijk maakt Samuel de vertaling in zijn studententijd, dus voor 1704, want als predikant in Vessem heeft hij andere zaken aan het hoofd. Franciscus Burmannus (1628-1679) is een bekend theoloog. Ook zijn gelijknamige zoon en kleinzoon worden bekende professoren, respectievelijk in de kruidkunde en de theologie.

In een herdenkingsartikel bij het overlijden van Samuel in 1743 wordt overigens geen melding gemaakt van zijn verhandeling en vertaling. Wel lezen we: wierdt zyn Eerw., voorzien met een voorraadt van nodige wetenschappen en loffelyke, Kerkelyke en Akademische getuigschriften, in den jare 1705, na een praeparatoir Examen onder het getal der Proponenten aangenomen. De geleerde Neomagus is uiteindelijk van 1708 tot 1734 predikant van de kleine Kempische gemeente van Vessem, Hoogeloon, Casteren en Knegsel.

JN