De ontvanger van in- en uitgaande rechten en accijnzen Willem Neomagus (1757-1836) en zijn vrouw Judith van de Werk (1787-1843) trouwen in februari 1787 in Erp en krijgen nog in datzelfde jaar hun eerste kind: Johannes, geboren in Erp, gedoopt in Erp op 2 december 1787.1Veghel en Erp vormen één Nederduitse gereformeerde (hervormde) gemeente.

De hervormde gemeente is niet groot. Er zijn in 1787 maar twee dopen. Uit de doopinschrijving van Johannes blijkt dat er een doopgetuige is: zijn oma Hendrika Elisabeth Nicolaas, weduwe van Johannes van de Werk. Mogelijk mag hieruit worden afgeleid dat de oudste zoon genoemd is naar zijn grootvader van moederszijde, ook al is Johannes een echte Neomagusnaam.

In 1798 – in het zuiden in 1795 – wordt de militaire dienstplicht ingevoerd voor 20- tot 25-jarigen voor een periode van maximaal vijf jaar. Eigenlijk heet het conscriptie, inschrijving voor de militaire dienst. Een gering aantal mannen wordt door het lot aangewezen voor de dienst. Zij kunnen een vervanger (remplaçant) inhuren. Er is aanvankelijk veel weerstand tegen de conscriptie omdat de Franse bezetting grote problemen geeft. De bataljons bestaan daarom in eerste instantie grotendeels uit vrijwilligers. Napoleon voert op 3 februari 1811, na de inlijving van het Koninkrijk Holland bij Frankrijk, de officiële dienstplicht in.2 Eerst worden de jongens opgeroepen die geboren zijn in 1788 t/m 1793. Jan is van 1787 en is dan al vier jaar in dienst.

De familie woont in Someren als de 19-jarige Jan in 1807 in militaire dienst gaat bij het 3e regiment, 2e bataljon, 4e compagnie grenadiers van de garde.3 De garde van grenadiers, jagers, cavalerie en infanterie is in 1805 opgericht en vormt een elite-eenheid van 1350 man, in 1806 uitgebreid tot 7000. De eenheid neemt deel aan de Franse veldtochten naar Duitsland, Polen en Spanje.

Gezien zijn leeftijd is Johannes vrijwilliger of remplaçant voor een dienstplichtige. Waarom gaat Jan vrijwillig dienen? Thuis heeft men het zeker niet breed. Vader Willem is zijn baan als schoolmeester en koster kwijtgeraakt en is nu belastingambtenaar. Bovendien komt Jan uit een groot gezin. De jongens die voor het leger kiezen hebben vaak weinig bestaanszekerheid. Het leger geeft meer zekerheid en inkomen.4 Vaderlandsliefde kan ook een motief zijn. Immers, het Hollandse leger neemt vanaf 1806 aan de zijde van Frankrijk deel aan een aantal aansprekende wapenfeiten.

Op 1 juli 1810 doet Napoleons broer Lodewijk afstand van het Koninkrijk Holland en bij decreet van 9 juli lijft Napoleon Holland in bij Frankrijk. De Hollandse garde-eenheden worden opgenomen in de Franse. Op 26 juli 1810 is in Amsterdam een stuk opgemaakt, waaruit blijkt dat Jan deel uitmaakt van de Garde Imperiale (Keizerlijke Garde), 8e compagnie van het regiment de grenadiers à pied (grenadiers te voet).5 De Brabantse Leeuw 1989, p. 176, maakt in een artikel ‘Vermiste Noord-Brabanders die dienden in het leger van Napoleon’ over Johannes Neomagus melding van de lichting 1807, 3e regiment, 2e bataljon, 4e compagnie grenadiers van de garde. Dat het om de juiste Neomagus gaat blijkt uit zijn woonplaats Someren en zijn leeftijd van 27 jaar in 1814, toen de lijst is opgesteld.

Jan is nummer 75 in een gezelschap van 106, bestaande uit 98 Hollanders, drie Fransen, drie Westfalen, een Oostenrijker en een grenadier uit het Groothertogdom Bergh. Kapitein De Sonneville is zijn commandant. Op de lijst van Jan staat over hem bon sujet, mais foiblee.6 Andere mededelingen betreffen een temps du service (diensttijd) van drie jaar en recapulation de temps de service et de campagnes (diensttijd en veldtochten tot op dat moment) van vier jaar. Bij campagnes staat: 1809 en Braband.

Het regiment grenadiers komt voort uit het Hollandse 1e Regiment Infanterie. Na het aantreden van koning Lodewijk Napoleon is vanaf 1 maart 1807 sprake van de Koninklijke Garde. Napoleon lijft het Koninkrijk Holland op 9 juli 1810 bij het keizerrijk in, vervolgens wordt een inventarisatie gemaakt van de legeronderdelen en manschappen – de lijst waarop Neomagus voorkomt is van 26 juli – en vanaf 18 augustus 1810 behoort hij officieel tot het 3e Regiment Grenadiers van de Keizerlijke Garde.

De jonge soldaten verkeren lang in onzekerheid over de krijgsverrichtingen die hen te wachten staan. In het voorjaar van 1812 vertrekken de legereenheden vanuit verschillende plaatsen richting Rusland, het 1480 man sterke 3e regiment vertrekt op 20 februari om vier uur ‘s morgens vanuit Versailles, standplaats van de Keizerlijke Garde. Dat weten we van de brieven van luitenant Joan Derk Ninaber (1782-1812). Uiteindelijk verzamelt Napoleon een invasiemacht van 420.000 soldaten, onder wie naar schatting 15.000 Nederlanders. Op 14 september trekt de voorhoede Moskou binnen. Een dag later verblijft Napoleon op het Kremlin. Hij krijgt geen antwoord op zijn vredesvoorstellen. De Russen steken Moskou op 19 september op tientallen plaatsen in brand. Ruim driekwart van de stad wordt vernield. Napoleon besluit op 19 oktober terug te trekken. Hij heeft dan nog een leger van 34.000 manschappen. De kozakken vallen het terugtrekkende leger voortdurend aan. Op 7 november valt de winter in.

De laatste brief van Ninaber is van 13 oktober 1812. Een overlevende meldt later dat hij op 17 november 1812 bij Krasnoi (nu Krasnyi ten westen van Smolensk) sneuvelt. De garde wordt hier ingezet om afgesneden troepen te assisteren. De Russische cavalerie weet het regiment met sabelhouwen te decimeren. Dit bloedbad is het einde van het eliteregiment. Er blijven 41 officieren en manschappen over. De slag bij Krasnoi zorgt er wel voor dat twee van de drie Franse legerkorpsen mét Napoleon kunnen ontsnappen. Het is daarom aannemelijk dat Jan Neomagus op of rond 17 november bij Krasnoi sneuvelt en niet tien dagen later het leven laat in of bij de Berezina.7

Op 25 november staan de al sterk gereduceerde legers voor de rivier de Berezina. De rivier is nog niet dichtgevroren en dat belemmert een overtocht over het ijs. Er wordt een houten brug geslagen. Op 27 november begint de oversteek, Napoleon voorop, gevolgd door zijn garde. Vele duizenden willen tegelijk de brug passeren. Uiteindelijk vormen de lijken van mensen en paarden een deel van de dam door de rivier om de overkant te bereiken, terwijl de Russen voortdurend aanvallen. De overtocht van de Berezina ontbreekt in geen enkele beschrijving van de Russche veldtocht en talloze schilders hebben er hun fantasie op losgelaten. Zo’n 18.000 manschappen keren terug, onder wie enkele honderden Nederlanders. Ruim 400.000 mensen verliezen hun leven.8 Tussen 1806 en 1814 nemen zo’n 60.000 mannen voor de keizer de wapens op. Van hen sterven er ongeveer 20.000 door ziekte, honger en oorlogsgeweld.9

We weten hoe Jan Neomagus er als grenadier van de Keizerlijke Garde uitziet. Want een gaaf exemplaar van de uniformrok van de leden van het 3e regiment van de garde is te zien in het Legermuseum in Delft (sinds 2014 in Soesterberg).10 Het bestaat uit wit en rood laken met een linnen voering en verguld messing knopen. Het uniformjasje is het enig bekende exemplaar.

Jan Neomagus is een van de duizenden die op de terugtocht in november 1812 het leven laat. Geen tiende deel van het leger ziet het vaderland terug. Half Europa is in rouw gedompeld.11 Onder wie de familie Neomagus in Someren die – na zes kinderen als baby verloren te hebben – in 1810 ook al een volwassen dochter heeft begraven.

Er zijn twee verre familieleden die ook sterven tijdens de Russische veldtocht, Jan Keuchenius en Hendrik de Rieux. Jan Lambertus Keuchenius (1794-1812) is een kleinzoon van Emilia Neomagus en dominee Paulus Keuchenius uit Hilvarenbeek (VII-5). De overgrootvaders van Jan Neomagus (dominee Johannes uit Nuenen) en van Jan Keuchenius (dominee Samuel Neomagus uit Hoge en Lage Mierde) zijn achterneven. Ze zullen elkaar niet gekend hebben.

Hendrik de Rieux (1786-1812) is een zwager van de derde Delftse apotheker Johannes Neomagus (IX-1) die met Hendriks zus Mechlina de Rieux is getrouwd. De verwantschap tussen Jan Neomagus en de apotheker uit Delft is vergelijkbaar: hun overgrootvaders zijn achterneven.

Er is nóg een Jan Neomagus die in Franse dienst treedt. Het is een zoon van vorster Johannes en een volle neef van de gesneuvelde Jan Neomagus. Deze Jan sterft thuis in 1806, vermoedelijk als kort tevoren afgezwaaid soldaat van de Bataafse Republiek (IX-11).