Blog Post

09
MRT
2010

V-7 Johannes Neomagus

Posted By :
Comments : Off

(ong. 1641-1706), predikant,
zoon van Johannes, IV-3

Johannes, de tweede zoon van Johannes en N. Plönis, ziet het levenslicht rond 1641. Bekend is immers dat hij in 1662 als 21-jarige gaat studeren en in 1702 diep in de zestig jaren out is. 1 Zijn geboorteplaats is Orsoy, waar zijn ouders wonen. Vermoedelijk volgt Johannes het gymnasium in Moers, alvorens hij op 27 april 1662 in Leiden wordt ingeschreven aan de theologische faculteit. Hij is de eerste van zeven Neomagi die in Leiden gaat studeren.
.

Dominee Johannes Neomagus begint zijn loopbaan in 1668 in Millingen aan de Rijn, gaat in 1690 naar Lommel in de nu Belgische Kempen, en stapt in 1693 over naar het naburige Hoogeloon in de Nederlandse Kempen. De tekening geeft weer hoe de kerk van Lommel er volgens Hendrik Verhees in 1788 uit ziet. De toren waait op 9 november 1800 om. Er komt een nieuwe minder hoge toren voor in de plaats. De kerk is in 1901/1902 vervangen door een neogotisch gebouw

Op 24 april 1668 gaat hij als proponent, kandidaat-predikant, naar de kerkelijke gemeente van Millingen, Zeeland, Leuth en Kekerdom aan de Rijn bij Nijmegen, waar hij 23 jaar blijft. In 1691 kiest hij voor Lommel in de Kempen 2 en in 1693 gaat hij naar de gemeente van Vessem, Hoogeloon, Casteren en Knegsel, die hij trouw blijft tot zijn overlijden in Vessem in 1706. 3

Millingen

In Millingen maakt Johannes Neomagus van 1672 – voor de republiek het rampjaar – tot 1674 de invallen van de Fransen mee, waarover het volgende is opgetekend: 4 Bij occasie van den oorlog der Fransen is de kerk bij pausgezinden ingenomen ende geusurpeert tot op den 27/17 juni 1674. Toen is de kerk in opdracht van de prins van Oranje weer beschikbaar gesteld voor de gereformeerde religie. Al die tijd is bij de gereformeerden geen kind gedoopt, hoewel Johannes Neomagus zijn diensten in sijnen hospitio was verrichtende sonder oijt te manqueren in de jaren 1672 ende 1673 tot op den 27/17 juni 1674.

Huwelijk

Handtekening van dominee Johannes Neomagus onder de akte van huwelijkse voorwaarden uit 1689

Johannes trouwt, als hij in Millingen staat, op 13 september 1689 onder huwelijkse voorwaarden 5 in Eersel met Elisabeth Waterbeek. Zij is de op 22 november 1669 in Eersel geboren dochter van de predikant Bernardus Waterbeek en diens vrouw Johanna/Jenneke (van) Stroombergen.6 Elisabeths zus Emilia is dan al enkele jaren getrouwd met Johannes’ neef Theodorus Neomagus (V-5), in die jaren predikant in Riethoven, Westerhoven en Bergeijk, vanaf 1693 als opvolger van Waterbeek in Eersel, Duisel en Steensel.7

 

Handtekening van Elisabeth Waterbeek in 1689

De huwelijksvoorwaarden zijn ondertekend door Johannes en Elisabeth, door Elisabeths ouders Bernardus Waterbeek en Johanna Stroombergen, en door twee Neomagi: neef Theodorus, predikant te Riethoven, en Johannes, kandidaat-predikant. Dat is een zoon van Johannes’ broer Petrus. Op 8 oktober 1689 brengen zij nog een wijziging aan in de huwelijkse voorwaarden. 8 Zie verder het artikel hierna over deze huwelijkse voorwaarden.

 

Huwelijkse voorwaarden worden meestal gesloten tot behoud van het familievermogen van een van de partijen. Bekend is dat de familie Waterbeeck vermogend is door de nalatenschap van de eerste vrouw van Bernardus Waterbeeck, de schoonvader van Johannes. 9  De plattelandspredikant zelf heeft weinig inkomsten, vaak afkomstig uit de opbrengst van kerkelijke goederen. Een rentmeester int de opbrengst en moet zorgen voor de uitbetaling aan de predikant. Die zit zodoende in een zeer afhankelijke positie, zeker in de vijandige Kempen. Een weduwe moet het doen met ongeveer 100 gulden per jaar (in 2015 vergelijkbaar met 1150 euro). Het pensioen is geen sociaal recht maar een vorm van caritas. 10

Eerder huwelijk?

Als Johannes trouwt is hij bijna vijftig. Een enkele bron 11 spreekt van een (eerder) huwelijk met Susanna Samuelina Waterbeeck. Dat is vermoedelijk een overleden zuster uit het eerste huwelijk van Bernardus Waterbeeck. Johannes en Elisabeth noemen hun dochter Johanna Samuelina, hetgeen naar haar verwijst, hoewel ook Johannes’ oom Samuel voor deze vernoeming in aanmerking komt.

Lommel

Van het najaar van 1690 tot begin 1693 staat Johannes Neomagus in Lommel, zodat hij dichter bij zijn familie zit. Lommel behoort nu tot het Belgische deel van de Kempen, maar is dan een gemeente die deel uitmaakt van Staats-Brabant. De kerkenraad vraagt de Raad van State goed te vinden dat een beroep wordt uitgebracht op Johannes Neomagus. Op 12 augustus 1690 wordt dat akkoord bevonden. De Raad van State behandelt op 11 januari 1691 een rekest van de kerkenraad van Lommel over het tractement van de nieuwe dominee. In Lommel is eerder, van 1680 tot 1688, zijn zwager Petrus Waterbeeck werkzaam. In 1732 is Godfried Clemens Buschman er predikant en in 1775 Henricus van Nimweegen, beiden ook gelieerd aan de familie Neomagus.
De Raad van State buigt zich op 28 januari 1693 over een rekest van de classis Peel en Kempenland omdat Johannes Neomagus is beroepen tot predikant te Vessem en Hoogeloon als opvolger van Johannes Duits, die vandaar naar Oerle en Zeelst is gegaan. En op 25 februari over een rekest van de kerkenraad van Lommel met het oog op het benoemen van een andere predikant. Dat wordt Jacobus Page, zo bevestigt de Raad van State op 14 april.

Veel familie

Als Johannes in 1693 12 van Lommel naar Hoogeloon gaat, zien we dat de twee zussen domineesvrouwen zijn in aan elkaar grenzende kerkelijke gemeenten, waarbij hun mannen, de dominees, ook nog neven zijn. Er woont nog meer familie: de in 1738 overleden Petrus Waterbeeck, een zoon van Bernardus, is zoals gezegd van 1680 tot 1688 predikant in Lommel, 13 daarna in Bladel, en een zus van Jenneke van Stroombergen, Elisabeth, is getrouwd met Balthasar van Geesbergen, sinds 1658 secretaris van Eersel, Vessem en Beersen.

Twee kinderen

Johannes en Elisabeth krijgen twee kinderen:

  • Johanna Samuelina, vermoedelijk geboren in 1692, volgt VI-11.
  • Johannes, geboren in 1694, volgt VI-12. Zie hiervoor deel III van de Genealogie Neomagus, getiteld Neomagus, vriendelijk en vredelievend, De Nuenense predikant Johannes Neomagus en zijn nageslacht.

Huishouding

Blijkens de lijste gereformeert bij den regerende burgemeester en schepenen des dorps Vessem bestaat de huishouding in 1696 14 uit 3.2, hetgeen betekent: drie personen boven 16 jaar, twee onder 16 jaar, en wel: de heer Neomagus, juffr. Elisabeth syne huysvrouwe, Johannes synen soen ende Johanna syn dochter met Adriana de dienstmaecht. De naam Adriana is onderstreept. In de marge staat bij die naam Geertruy. Mogelijk heeft Geertruy als hulp in de huishouding Adriana vervangen.

Hoofdgeld

Het gemeentebestuur stelt de lijst op om belasting te innen. De gezinssamenstelling is daarvoor het uitgangspunt. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen hoofden van onder en boven de 16 en tussen vermogenden en onvermogenden. De belasting, de zogenaamde gemene middelen, zijn in 1654 in de Meijerij van ‘s-Hertogenbosch ingevoerd. Gemene middelen worden vanaf die tijd geheven op dranken, zout, zeep, gemaal, vee en bezaaide landen. Hoeveel belasting dominee Neomagus moet betalen, staat niet in de lijst.

Pastorie

De Raad van State besluit op 5 november 1697 voor 500 gulden (koopkracht in 2015: 4540 euro) voor de predikant aan te kopen de pastorie met koolhof (moestuin), erf en ‘aangelag’ te Vessem. Maar achteraf blijkt dat alleen de pastorie met koolhof  voor 300 gulden zijn aangekocht, en dat de rest voor 180 gulden is verkocht aan de ‘paapse weduwe’ van de onlangs overleden schoolmeester Jan Allons. Johannes gaat daartegen in beroep en vraagt om het erf en ‘aangelag’ ook bij de pastorie te trekken, waar het altijd toe heeft behoord. Blijkens een bericht van rentmeester Van Berestein van de domeinen is dit verzoek niet gehonoreerd.

Pesterijen

In de Republiek van de Verenigde Provincies is een militant calvinisme de officiële en publieke godsdienst, maar weinigen worden er om den gelove vervolgd. De opstandige Nederlandse provincies verplichten zich bij de Unie van Utrecht in 1579 de gewetensvrijheid te eerbiedigen. In feite vindt iedere godsdienst er onderdak. Maar het ‘gemene volk’ is helemaal niet zo ruimdenkend. Buiten Holland is de vrijheid van de niet-hervormde confessies veel geringer. Pesterijen van katholieken zijn algemeen bekend. 15
De familie Neomagus heeft het in de kleine katholieke dorpen in de Brabantse Kempen dan ook niet gemakkelijk. Vessem en Hoogeloon tellen elk zo’n 500 inwoners, Casteren heeft er maar 240. Het aantal gereformeerden in de hele gemeente is 8. 16 Over het algemeen zijn alleen de predikant, de koster, de schoolmeester en de vorster niet katholiek. Ook oorlogshandelingen spelen een rol. Van 5 maart 1705 dateert een op zijn verzoek afgelegde verklaring van dominee Johannes dat in augustus 1702 door vijandige troepen geplunderd is. 17

Overlijdens

Elisabeth, geboren na 1653, komt al op 8 juli 1697 in Hoogeloon op ongeveer 44-jarige leeftijd te overlijden. Johannes sterft in 1706, bijna 70 jaar oud. Neef Theodorus, predikant in Eersel, wordt voogd over de twee minderjarige kinderen. Op 24 juni 1707 wordt op verzoek van Theodorus, de inventarislijst van de pastorie opgemaakt. Daarbij wordt vastgesteld dat een deel juffr. Mollius toebehoort. 18 Dat is Sebilla Mollius-Neomagus, een volle nicht van de juist overleden Johannes. Zij is een dochter van Johannes’ oom Samuel (IV-4), die in 1684 overlijdt als predikant van Sambeek.

Vessem

Johannes’ opvolger in Vessem, Hoogeloon, Casteren en Knegsel is in 1708 Samuel Neomagus (VI-4), zoon van zijn neef Theodorus die met Emilia Waterbeeck is gehuwd. Deze protestantse gemeente heeft daarna nog twee verwante predikanten: Petrus den Engelzen van 1732 tot 1737 als adjunct van Samuel Neomagus, en Henricus van Nimwegen van 1777 tot 1796. Den Engelzen is gelieerd aan dominee Johannes Neomagus in Nuenen, Henricus van Nimwegen aan Godefrida Neomagus uit Son.

  1. RANB, GA Vessem c.a., R65.↩

  2. Lommel is in 1815 ‘overgeheveld’ naar Belgisch Limburg.↩

  3. Het begraafboek en het lidmatenboek van Vessem zijn niet bewaard, zodat geen uitsluitsel bestaat over de exacte datum. Van Alphen’s Nieuw Kerkelijk Handboek 1949 noemt het jaar 1706.↩

  4. RA Gelderland, RBS 1110.1, DTB Millingen.↩

  5. RANB, Eersel R47, fol 34.↩

  6. NL jg LXXVIII, 1961, kol 461 geeft informatie over de familie Van Stroombergen, een geslacht van trompetters, beiaardiers en organisten uit Breda, later Delft en ‘s-Hertogenbosch.↩

  7. Zie V-5 voor meer informatie over de familie Waterbeek.↩

  8. RANB, Eersel R47, fol 35.↩

  9. Zie onder Theodorus Neomagus, V-5, over de familie Waterbeeck.↩

  10. Groenhuis, De Predikanten, spreekt vóór 1700 van een jaarinkomen voor een plattelandspredikant van 300 gulden (= 3000 euro), terwijl uit de stukken van de kerkvergadering van 1648 in ‘s-Hertogenbosch blijkt, dat ‘Den Haag’  het predikantensalaris van 600 gulden met eenderde verhoogt tot 800 gulden (in 2015 ruim 8200 euro) om de werving in Staats-Brabant te bevorderen.↩

  11. NL 44ste jg, 1926, kol 284. Ook Bloys, p 266-267, Nuenense Predikanten p. 200 en Boekzaal, januari 1762, p. 75. De DTB’s geven geen uitsluitsel; meestal zijn ze uit de vroegste periode verloren gegaan.↩

  12. De Jongh, Naamlijst der Predikanten, zegt 1692.↩

  13. Jan Vanhees, Protestanten in Limburg 1518-1918, Brussel 1993 (proefschrift).↩

  14. SRE, Ra Vessem 64 f 129, nr 137: Hoofdgeld in plaats van gemaal Vessem.↩

  15. Ontleend aan de recensie Niet de religie telde, maar de openbare orde van Samuel de Lange in dagblad Trouw van zaterdag 26 oktober 2002, van het boek Calvinism and Religious Toleration in de Dutch Golden Age van R. Po-Chia Hsia en Henk van Nierop, Cambriudge University Press.↩

  16. Cijfers van de volkstelling van 1815.↩

  17. RANB, GA Vessem c.a., R65. Zie voor het leven van de predikanten in een vijandige omgeving ook Theodorus Neomagus, V-5.↩

  18. RANB, GA Vessem c.a., fol 58.↩

About the Author
Copyright © 2010 Neomagus.nl. Alle rechten voorbehouden.