VI-4 Samuel Neomagus
Comments : Off
(1683-1743), predikant,
zoon van Theodorus, V-5
Theodorus Neomagus is van 1681 tot 1693 predikant in de gemeente van Riethoven, Westerhoven en Bergeijk. In Riethoven baart zijn vrouw Emilia Waterbeek drie van hun vijf kinderen. De oudste is Samuel, geboren te Riethoven op zondag 17 januari 1683. 1 Zijn vader, die in Duisburg en Utrecht theologie heeft gestudeerd, stuurt zijn zoon naar Leiden. Samuel is daar op 21 september 1699 ingeschreven, komend van ’s-Hertogenbosch. Dat geeft aan dat hij daar als vooropleiding de Latijnse School heeft gevolgd. Er staat als leeftijd 20 bij, maar hij is pas 16! In 1701 staat hij in het doopboek van Hooge en Lage Mierde als phil. en theol. student. Hij is dan getuige bij de doop van zijn petekind Samuel, zoon van dominee Johannes Neomagus die dan in Hooge en Lage Mierde staat.
Studie
Samuel heeft veel te danken aan deze Johannes, die zyn werk maakte om jonge Leerlingen in de kennis der Talen en H. Godtgeleerdtheit te onderwyzen, waar uit in ‘t vervolg van tydt ook verscheide geleerde en deftige Mannen zyn voortgekomen enzovoorts. 2 Deze Johannes wordt in Boekzaal gemakshalve een neef van Samuel genoemd, maar het is in werkelijkheid een volle achterneef. Die leert hem Latijn en brengt hem de grondslagen bij van het Grieks en Hebreeuws. In Leiden studeert hij oosterse talen en geschiedkunde, wijsbegeerte en godgeleerdheid. Samuel sluit zijn studie in 1704 af met een disputatie. (Zie het artikel hierna). Samuel vertaalt een in 1671 in Utrecht uitgegeven theologische discussiestuk van Franciscus Burman (1628-1679). De vertaling uit het Latijn is uitgekomen in Leiden. Een exemplaar is te vinden in de Koninklijke Bibliotheek.Predikant
In 1705 legt hij zijn adjunct-examen af (proponent) en wordt hij in de kerkelijke gemeente van Vessem, Hoogeloon, Casteren en Knegsel 3 de assistent van een andere Johannes, een neef van zijn vader Theodorus. Samuel houdt er de predikaties en maakt er zich geliefd. Johannes sterft in 1706 en de gemeente brengt op 8 augustus 1708 een beroep op hem uit, waarna hij Johannes Neomagus opvolgt. De classis van Peel en Kempenland vraagt de Raad van State instemming met de benoeming, hetgeen met de volgende woorden in een resolutie van 11 september is terug te vinden: ‘…….is na deliberatie en gesien de getuijgenisse noopende de Leer en Leven van Samuel Neomagus beroepen tot predicant te Vessem en Hoogloon in plaatse van wijlen Johannes Neomagus, ingevolge van haar Ed: Mo: autorisatie van den 7 July laatstleden goetgevonden en verstaan te approberen de gedane beroepinge’. De toestemming om het beroep uit te brengen dateert kennelijk al van 7 juli. Theodorus uit Eersel bevestigt zijn zoon Samuel op 25 november 1708 in het ambt. Op zondag 2 december doet hij zijn intrede. Op 17 december gaat de Raad van State akkoord met een ‘acte van tractement’.
Examen
Het heeft even geduurd voor Samuels benoeming haar beslag krijgt omdat sommige leden in de vergadering van de classis van mening zijn dat de vacante plaats naar een ervaren predikant dient te gaan, niet naar een proponent. Vandaar dat de Synode van Gelderland zich moet uitspreken en er nog een buitengewone vergadering van de classis moet worden gehouden. Die is op 7 november in Eindhoven en Samuel legt daar met succes een examen af ten overstaan van dominee Johannes de Wild van de kerkelijke gemeente van Oirschot en Best.
Samuels handtekening, met de toevoeging Pastor in Vessem etc, staat onder een notariële akte uit 1710, ook ondertekend door zijn familieleden, de predikanten Petrus Waterbeecq uit Bladel, Matthias Peijpers uit Son en Breugel, en Willem Peijpers uit Valkenswaard en Dommelen. Samuel wordt aangeduid als dominee Neomagus junior. Het stuk gaat over de wettigheid van de classisvergadering van 1 oktober 1710 te Eindhoven, waarop de nodige harde woorden zijn gevallen. Voorzitter Matthias Peijpers heeft de grootste moeite om de orde te bewaren. In een notarieel stuk uit 1711 komt Samuel opnieuw ter sprake, nu nog in relatie tot zijn omstreden benoeming in 1708. 4Huwelijk
Samuel 5 trouwt op 17 januari 1713 in Lage Mierde met de in of omstreeks 1682 geboren Maria Stelt, Jonge Dr 6 tot Lege Miert, dochter van Nicolaas Stelt en Nicola Hoisingius. Dat Maria rond 1682 is geboren blijkt uit een vermelding in het Leenregister van Lage Mierde uit 1734, waarin staat dat Maria 52 jaar oud is.Vergissing
Dominee Hermannus van der Linden vergist zich bij de inschrijving in het huwelijksregister. In plaats van zijn buurman-predikant Samuel als bruidegom te noteren, schrijft hij de naam Johannes in. De vergissing is wel verklaarbaar. Behalve aan 
zijn voorganger Johannes Neomagus, een achterneef van Samuel, kan Van der Linden op dat moment onbewust een andere Johannes Neomagus in gedachten hebben, de voorganger van Samuel in Vessem en ook een achterneef, zij het in de andere betekenis (neef van zijn vader). Hoe het ook zij, in het trouwboek staat Johannes, terwijl het Samuel moet zijn. Als predikant van Vessem kijkt Samuel het trouwboek van de Mierden kennelijk niet in.
zijn voorganger Johannes Neomagus, een achterneef van Samuel, kan Van der Linden op dat moment onbewust een andere Johannes Neomagus in gedachten hebben, de voorganger van Samuel in Vessem en ook een achterneef, zij het in de andere betekenis (neef van zijn vader). Hoe het ook zij, in het trouwboek staat Johannes, terwijl het Samuel moet zijn. Als predikant van Vessem kijkt Samuel het trouwboek van de Mierden kennelijk niet in.Kinderen
Het huwelijk levert vijf dochters op, 7 geboren in Vessem waar de pastorie staat en gedoopt in Hoogeloon, waar de kerkdiensten zijn:
- Emilia, gedoopt op zondag 22 april 1714, jong overleden
- Catharina Johanna Bernardina, gedoopt op zondag 12 mei 1715, jong overleden
- Emilia Eusebia, gedoopt op zondag 31 januari 1717. Volgt VII-5
- Maria Theodora, gedoopt op zondag 17 juli 1718, jong overleden
- Jacoba Godefrida, geboren op 6 mei, gedoopt op zondag 11 mei 1727. Volgt VII-6.
Het is niet bekend wanneer de drie dochters zijn overleden. Een begraafboek uit die tijd is er niet en in het lidmatenregister worden ze uiteraard niet genoemd.
Samuel en Samuel
In de kwartierstaat van Willem Hajenius, via de familie Keuchenius verwant aan de Neomagi, wordt een zesde kind van Samuel genoemd: Hendrikus Ludovicus, zonder nadere gegevens. Vermoedelijk betreft het Hendericus Ludovicus (1734-1785), zoon van Samuel Neomagus (VII-8), predikant in Baerl. De vergissing is snel gemaakt: Samuel is predikant in Vessem en sterft in Hooge en Lage Mierde. Daar is de andere Samuel geboren als zoon van dominee Johannes Neomagus (VI-8). Zowel het geboortejaar 1734 als de plaatsnaam Hooge en Lage Mierde zorgen voor het dwaalspoor. Maar het gaat om verre verwanten: Samuel uit Vessem (VI-4) is een achterkleinzoon van dominee Johannes uit Baerl (III), Samuel uit Baerl (VII-8) een achter-achterkleinzoon, maar van een andere tak. De ene Samuel is overigens in 1701 wel doopgetuige en naamgever van de andere Samuel.
Familie Stelt
Nicolaas Stelt is van 1693 tot 1728 zowel schoolmeester van Hulsel 8 als secretaris van Mierden en Hulsel. Hij is een zoon van de omstreeks 1724 geboren Laurens Stelt en Geertruida van Waardenburgh uit Hoorn. Uit dit huwelijk zijn acht kinderen bekend: Nicolaas, Petrus, Waltherus, nog een Nicolaas, Emanuel, Maria Catharina (die met Simon Joseph Schermer trouwt), Johan en Jan.
Laurens Stelt is een van de tien kinderen uit het gezin van Pieter Lourisse Stelt en Maria van Poelenborgh, die in 1739 is overleden. Van de kinderen overlijden er zeven als baby. De oudst bekende Stelt is Pieters vader Laurens, over wie verder niets bekend is. Hij is van dezelfde generatie als de in 1582 overleden Johannes Eusebius Neomagus.
Familie Hoisingius
Nicola Hoisingius is een dochter van de bij het huwelijk van Samuel en Maria reeds overleden dominee Abraham Hoisingius van Bladel, Hapert, Reusel en Netersel. Abraham komt uit Oude Niedorp bij Heerhugowaard, is in 1640 predikant in Meerkerk, in 1642 in Gameren. Na het eind van de Tachtigjarige Oorlog en de vestiging van het gereformeerde geloof in Staats-Brabant, wordt Hoisingius in 1648 de eerste predikant in Deurne. Daarna staat hij van 1654 tot zijn overlijden in 1686 in Bladel c.a. 9
In Bladel zien we nog twee andere aan de familie Neomagus gelieerde predikanten: in 1687 Petrus Waterbeek, in 1770 Petrus Buschman.
Weinig leden
De protestantse gemeente van Vessem c.a. telt, zoals veel Brabantse dorpen, maar weinig leden. In tien jaren doopt dom
inee Samuel Neomagus totaal zeventien kinderen, te weten vier van hemzelf, drie van de schoolmeester van Vessem, drie van de schoolmeester van Hoogeloon, vier van de schoolmeester van Casteren en twee van de secretaris van Vessem. Dat geeft ook aan welke functionarissen in die tijd in deze kleine gemeenschappen behoren tot de ‘gereformeerde religie’. In Vessem is er op zondagmorgen een kerkdienst, in Hoogeloon op zondagmiddag. De ‘schaalopbrengst’ is per zondag 3 tot 9 stuiver, zo heeft Henricus van Nimwegen, een van zijn opvolgers, opgetekend.
inee Samuel Neomagus totaal zeventien kinderen, te weten vier van hemzelf, drie van de schoolmeester van Vessem, drie van de schoolmeester van Hoogeloon, vier van de schoolmeester van Casteren en twee van de secretaris van Vessem. Dat geeft ook aan welke functionarissen in die tijd in deze kleine gemeenschappen behoren tot de ‘gereformeerde religie’. In Vessem is er op zondagmorgen een kerkdienst, in Hoogeloon op zondagmiddag. De ‘schaalopbrengst’ is per zondag 3 tot 9 stuiver, zo heeft Henricus van Nimwegen, een van zijn opvolgers, opgetekend.Klok vergieten
Op 30 januari 1722 behandelen de ‘Raaden van Staate der Verenigde Nederlanden’ een missive (officieel bericht) van de rentmeester Lijclama a Nyholt van de Leen- en Tolkamer (BHIC toegang 8, inv.no 49) over een verzoek van Samuel om de kerkklokken van Vessem op kosten van het kapittel van Oirschot te laten vergieten (opnieuw gieten) en reparaties te laten uitvoeren aan kerk en koor. Gebleken is dat de meeste klokken ‘te berste raaken door de onordentelijke behandelingen van de ingezetenen die zelfs luijden’. Het kapittel krijgt opdracht de ‘capittelsclock’ te laten vergieten. Die klok mag daarna alleen worden getrokken door de schoolmeester of koster en de ‘clockreep’ moet in een houten rooster worden opgesloten. Het kapittel moet ook de gevraagde reparaties aan de kerk laten uitvoeren.
Samuel stuurt over dit onderwerp nog twee rekesten naar de Raad van State omdat het kapittel niet in actie komt. Een herhaald besluit van de Raad van State van 28 januarei 1723 is vergeefs, maar op 3 mei 1726, ruim vier jaar na het eerste besluit, wordt het kapittel gelast aanstonds in actie te komen en de toren van Vessem te voorzien van een nieuwe klok. Anders worden ‘de nodige orders gesteld’.
Eerder, op 16 december 1718, heeft de Raad van State rentmeester Vegelin van Claarbergen gelast uitvoering te geven aan het verzoek van Samuel om de preekstoel, banken, stoel en lessenaar van de voorlezer, en de deuren van de kerk van Hoogeloon te vernieuwen.
Getuige
Op 16 maart 1730 zien we Samuel optreden als getuige bij het opmaken van een akte ten overstaan van notaris Cornelis van Noort in Oirschot. Christina Corstius, weduwe van dominee Hermanus Hermanni uit Oerle, machtigt Christiaen Stephanus Hermanni, president-schepen te Oerle – vermoedelijk een zoon van de weduwe – om haar te vertegenwoordigen in een zaak tegen Henricus de Jongh, predikant te Oerle, en kennelijk de opvolger van haar overleden man. Behalve Samuel Neomagus, predikant te Vessem, is Wilhelmus Peijpers, predikant te Eersel, getuige. Peijpers is getrouwd met Samuels zus Maria Neomagus, en dus een zwager van Samuel.
Vijfvingerkruid
De koster en schoolmeester van Hoogeloon is Daniel Sauvé, die in een slechte verstandhouding leeft met zijn vrouw Maria Anne Pagées. Hij onthaalt haar op ‘vuistlook’ en dient haar vijfvingerkruid toe. Dominee Neomagus te Vessem hoort dit en beklaagt zich tegen zijn confraters meermalen over de ergernis die zijn schoolmeester in Hoogeloon geeft. In juni 1731 tuigt de dronken schoolmeester zijn vrouw weer eens af. Die klopt de volgende morgen vroeg aan bij dominee Neomagus om haar beklag te doen. Nog diezelfde middag loopt Neomagus naar Hoogeloon, waar hij Sauvé aantreft in de kerk. Na een woordenwisseling loopt Sauvé weg. Hij komt daarna drie maanden lang niet in de kerk, zo verklaart Neomagus in september 1731 tijdens de vergadering van de classis.
Dronken schoolmeesters
De classis besluit de schoolmeester uit te sluiten van het avondmaal, roept hem op voor een buitengewone vergadering in november in Helmond, en belast de schoolmeester van Vessem om een en ander mee te delen. Op 14 november loopt Sauvé van Hoogeloon naar Helmond, waar hij in herberg De Swaen zijn collega’s uit Nuenen en Stiphout ontmoet. De schoolmeester van Stiphout heeft eerder een vermaning gehad wegens dronkenschap, tegen de man uit Nuenen lopen enkele klachten over dronkenschap. Het drietal raakt dronken en besluit de vergadering van de classis niet te bezoeken. Sauvé wordt opgeroepen voor een classisvergadering op 6 februari 1732 in Eindhoven. Hij verdwijnt direct na zijn komst. Een onderzoek naar zijn geestestoestand leidt er toe, dat Willem Waterbeeq 10 tot zijn plaatsvervanger wordt aangesteld. Sauvé sterft korte tijd later.
Gezichtsvermogen
Dominee Samuel heeft aanvankelijk kennelijk verzuimd om zijn dochter Maria Theodora in het doopboek in te schrijven. Hij friemelt ze tussen twee andere dopen in. De dominee is toch wat slordig, aangezien hij bij de volgende doop wel het jaar 1718 maar niet de dag en de maand noteert. Zijn afnemend gezichtsvermogen kan hierbij een rol spelen. Het is volgens de wetenschap van die tijd veroorzaakt door kinderpokken, die hij in Leiden heeft opgelopen.
Assistentie
Samuel vraagt daarom in 1731 om een adjunct-predikant ter ondersteuning, gelyk Hem ook door de Ed. Mog. Heren Raden van Staten, op een jaarwedde van 300 guldens ‘s Landtswegen goedtgunsttiglyk is toegestaan. De koopkracht van 300 gulden in 1731 is in 2015 vergelijkbaar met 3328 euro. Formeel wordt hij in 1732 ontslagen wegens zwakheid. De eerste adjunct is in 1731 C. Hanewinckel, de tweede Petrus den Engelzen, vanaf 1737 predikant te Bakel, 11 de derde Petrus Grootveld die in 1740 naar Schijndel en Liempde gaat, en de laatste Florens Petrus Durzelen, die Samuel definitief opvolgt.
D’n Meulenwerf
Het gezin Neomagus verhuist in 1734 naar Lage Mierde, waar hij het huis betrekt van zijn overleden behuwd-broeder (zwager) N. Hanenburgh, secretaris van Mierden en Hulsel en getrouwd met een zus van Maria Stelt. Dat huis is (vermoedelijk) D’n Meulenwerf, op 16 december 1734 genoemd in het Leenregister van Lage Mierde. Dat register vormt de administratie van (voormalige) leengoederen, waarbij met name de ligging en de eigenaar worden genoemd. Het leengoed is in die tijd overerfbaar. Het komt in 1754 in bezit van Samuels oudste in leven zijnde kind, Emilia Eusebia, getrouwd met dominee Paulus Keuchenius van Hilvarenbeek, en in 1782 wordt Petrus Keuchenius de eigenaar. Hij is in 1890 zijn overleden vader in Hilvarenbeek opgevolgd.
Den Engelzen, op 25 september 1731 beroepen tot adjunct, krijgt een vergoeding van 300 gulden. Hij stuurt in 1734 een rekest naar de Raad van State net het verzoek hem 100 gulden meer te geven, te weten 40 gulden van de classis en 60 gulden voor de huishuur. De Raad gaat daar op 17 september 1734 mee akkoord.
Overlijden
Dan begint het jaar 1743 als wanneer Hem een zwaar toeval van verzwering en verettering aan de voeten overkomt. Hij heeft daarvan in de voorafgaande jaren wel wat last gehad, maar door het zetten van een fistel op het been beneden de knie lijkt het euvel dan genoegzaam verdwenen te zijn. De kwaal steekt opnieuw de kop op en gaat gepaard met hevige koortsen. Na drie weken bedlegerig te zijn geweest sterft hij op maandag 18 maart ‘s morgens tussen zeven en acht uur, net zestig jaar oud. Tevoren neemt hij een beweeglyk afscheidt van zijn vrouw en kinderen, onder een betuiging van een volkomen onderwerping aan des Heren wil, en zelfs verlangen om ontbonden en by den Here te wezen.
Gevallen voor de dood
Zaterdag 23 maart 1743 is het lichaam van Samuel in de kerk van Lage Mierde ter aarde besteld. Zijn zwager Willem Peijpers doet hem uitgeleide en preekt de volgende dag. Het artikel besluit met een Latijnse tekst, met als vertaling:
Het was de Spreuk van Lips dat alle dingen vallen
De snelle tydt verloopt, was ‘t zeggen van de Groot.
Dus is Neomagus ten voorbeeld van ons allen
(Die was en niet meer is) gevallen voor de Doodt.
De Spreuk van Lips verwijst naar een anekdote over Justus Lipsius uit Leuven. Die verneemt in 1606 op zijn sterfbed dat de toren van de Pieterskerk in een geweldige storm instort en geeft de geest.
Geliefd?
In een herdenkingsartikel 12 wordt de overledene omschreven als een man van meer dan middelbare lijfsgestalte, van een frisse en zeer gezonde gesteltenis, vriendelijk van wezen. Van het gebrek aan de ogen kon men anderszins toch weinig bemerken. Wegens zijn bedrevenheid in de nodige wetenschappen, lieflijke stem en overaangename predikgaven, gevoegd bij een vreedzame inborst, was hij niet alleen geliefd bij zijn gemeente, maar ook bij die welke hem van nabij gekend en gemeenzaam met hem hebben omgegaan.of toch niet?
Of hij werkelijk zo geliefd is geweest valt te betwijfelen. Uit de verslagen van de classis is af te leiden dat de deugden van liefde en mededogen jegens de vijand hem vaak vreemd zijn, dat hij weinig toegeeflijk is, dat hij onderwerping van de schoolmeester eist. De predikant van Vessem was een alles behalve aangenaam mensch. Hij wist den mensch van den predikant zelden of nooit te scheiden. Zijn manieren, zijn gang, de toon zijner stem, zijn gemaakte houding, de bijbelteksten waarmede hij zelfs de meest alledaagsche gesprekken doorspekte, dit alles verried terstond den Bedienaar des goddelijken Woords. 13
Maria Stelt overlijdt binnen een jaar na haar man, op 23 februari 1744. Ze is dan ongeveer 62 jaar oud.
Theodorus’ latere schoonzoon en opvolger Wilhelmus Peijpers noteert: Theodorus, te dier tijt predikant tot Rydhoven en Bergeyk, is geboren tot Rydhoven 17-1-1683 en genoemd Samuel. SRE, DTP Eersel, doopboek deel I, folio 273. Ook NL 1916, k 228 en NL 1929, k 123-124.↩
Boekzaal, april 1743, p.439 e.v. Kopie in FAJN. Het betreft een artikel ter herdenking van Samuel. Daarin staat 1682 als geboortejaar.↩
Boekzaal.↩
SA Eindhoven, Not. Ehv. Resp. 1246/32 en 1246/41, A 1560.000/A 1590.000, met dank aan Beja Peijpers. Kopieën in FAJN.↩
RANB, DTB HLMierde, band 3, kopie in FAJN. Ook in RHC Eindhoven inv.nr. 53.7, folio 27. In 1713 is Hermannus van der Linden predikant van Hooge en Lage Mierde en Hulsel. Hij heeft zich eerder in Baerl onmogelijk gemaakt en is in 1702 als het ware geruild voor Johannes Neomagus (VI-8), sinds 1693 predikant in de Mierden.↩
Jonge Dr staat voor jonge dochter, ofwel een ongehuwde vrouw.↩
SRE, DTB Hoogeloon 1697-1810, register 4, folio 4, inv.nr. 1-4,6.
Kopieën van de doopinschrijvingen in FAJN.↩Roosenboom.↩
NL XXXIX, 17, en Collectie Regt.↩
Waterbeeq of Waterbeek is een ver familielid van Samuel Neomagus. Zie Theodorus Neomagus, V-5. Meer over schoolmeester Sauvé in de Noord-Brabantsche Volksalmanak van 1889, p. 45 tot 60. In jaargang 1889 van De Navorscher, p. 247, komen Pagé en Samuel Neomagus ook voor. Hier wordt van Samuel gezegd dat zijn broer predikant is in Nuenen. De Nuenense dominee Johannes Neomagus is evenwel een achterneef.↩
Petrus den Engelzen trouwt in 1733 – ondertrouw 2 mei, trouw 15 mei – met Anna Susanna van Bemmel uit Eindhoven. Haar zus Johanna van Bemmel trouwt in 1721 met Samuels achterneef Johannes Neomagus, predikant in Bakel, later in Nuenen. Zie VI-12, deel III. Tijdens zijn ambtsvervulling in Vessem c.a. krijgt Den Engelzen een dochter Anna Hermina, in Hoogeloon gedoopt op 1 januari 1736. [footnote]SRE, DTB Hoogeloon, inv nr 4, folio 6.↩
Boekzaal.↩
Ouwerling, Schetsen uit de oud-Brabantsche schoolwereld, p. 23 e.v.↩
