XI-13 Josephus Hippolitus Daniel Neomagus
(1871-1948), post- en telegrambesteller, sigarenwinkelier,
zoon van Frederik, X-12
Diessen
Voornamen
Tramconducteur
Poliet volgt in zijn jeugdjaren zijn ouders naar Bladel (1871), Nispen (1872), Baarle-Nassau (1887), Oosterhout (1889), Wernhout (1893) en Princenhage (1896). Hij woont in het najaar van 1896 nog steeds bij zijn ouders in. Hij wordt conducteur4 op de ponytram en komt in de kost bij de familie Bruning, die een pension heeft dat later bekend is als hotel Mastbosch in Princenhage. Het pension is – volgens ‘Breda in oude ansichten’, foto 55 – in 1897 gesticht. Het verblijf van Poliet in pension Bruning is in de jaren dertig door de dochters Marie en Louise (Wies) Bruning vertelt aan Poliets zoon André, die als etaleur werkt in de lingeriezaak van de gezusters Bruning aan de Eindstraat in Breda. André’s vrouw Annie Neomagus-Vlamings heeft het op haar beurt aan de auteur verteld in 1985.
Zomer van 1897
Ponytram
Ginnekenstraat
Militaire dienst
Kennismaking
Dienstbode
Douairière
Breda
Huwelijk
Het burgerlijk huwelijk is op 10 november 1898 in Breda. Volgens de burgerlijke stand zijn er op die dag in Breda zeven huwelijkssluitingen,9 terwijl er op de andere dagen in die week maar één of helemaal geen huwelijk is gesloten. Is het omdat 10 november de laatste dag voor de advent10 is?
Pastoorsmeid?
Getuigen
- Victor Johan Neomagus (26), rijksambtenaar te Oosterhout, broer van Poliet,
- Alexis Johannes Remeijsen (54), daglooner te Oosterhout, aangetrouwde oom van de bruid,
- Johannes Franciscus Kusters (30), daglooner. te Breda, maar volgens het bevolkingsregister slager, getrouwd met Poliets zus Floor en
- Cornelis de Jongh (57), stadsbode te Breda.
Oosterhout
Meer familie
Kloosterstraat
Markt 4
Waarschuwing
Poliet bemoeit zich kennelijk met de sigarenzaak, hoewel hij een volledige baan heeft bij de posterijen. Dat komt hem op 25 juli 1904 op een officiële waarschuwing te staan, in zijn staat van dienst opgenomen onder het kopje ‘bestraffingen’. De tekst luidt: Gewaarschuwd dat intrekking zijner vergunning om sigarenhandel te drijven zal volgen als blijkt dat hij zich tijdens den dienst hiermee inlaat. Inspecteur opgedragen streng toezicht uit te oefenen.15 De sigarenzaak staat kennelijk op naam van Poliet.
Kostgangers
Markt 7
Op 3 april 190917 koopt Poliet de voormalige hoeden- en pettenzaak aan de Markt C137, hoek Klappeijstraat (verbastering van kapelstraat), later vernummerd naar C140,18 weer later huisnummer 7.19 Het pand draagt de naam In de vergulde ster anno 1732 en heeft dan nog een puntdak. Dat is goed te zien op de linkerfoto hierboven.
Verbouwingen
In 1914 en in 1921 laat de familie Neomagus het huis verbouwen.20 In 1914 wordt een aparte kleine woning, Klappeijstraat 1, gemaakt naar een ontwerp van Gebr. J. en W. Oomen Architecten. De bouwaanvraag is van 14 mei. Uit de aanvraag blijkt dat het huis onder meer een gemetselde slaapplaats bevat, gesloten met deurtjes, en een slaapplaats afgesloten met een schot en deurtjes. Kennelijk een soort bedsteden.
Gewelven
Automaten
Poliet en Anna blijven tot medio augustus 1938, een maand voor het huwelijk van hun zoon Victor22 op de Markt wonen. Er is een foto van de winkelpui met op het linkerraam H.J.D. Neomagus-Weijermans, tel 142. Links en rechts hangen automaten. Die moeten er al in 1913 zijn, want in dat jaar staat een advertentie in de krant waarin de familie Neomagus een hengel-automaat te koop aanbiedt, zeer geschikt voor een koffiehuis. De vader van de auteur herinnert zich dat de automaten vaak dienst weigeren en dat de familie dan uit bed wordt gebeld.
JHD of HJD
Opmerkelijk is dat Poliet zijn voorletters in de verkeerde volgorde op de etalage laat schilderen. Zijn roepnaam is afgeleid van zijn tweede naam Hippolitus, maar zijn eerste naam is Josephus. Ook op met de hand geschilderde reclame-asbakjes staat H.J.D. Neomagus in Sigaren en Tabak Oosterhout. Er bestaan ook exemplaren met alleen J.H. als voorletters. Misschien een eerste levering. Overigens schrijft ook Poliets broer Victor in 1936 vanuit Oude God (Antwerpen) aan (heer)neef Frits in Sterksel over Hypolitus Josephus Daniël. Op het bewijs van inschrijving bij de Schade-enquête-commissie Breda van 29 september 1945, staat dat H.J.D. Neomagus, gemachtigde van V. Neomagus, de aangever is. Poliet is dan nog formeel eigenaar van het pand.
Victor zet de sigarenzaak voort en blijft er wonen tot de zomer van 1963, zodat Markt 7 ruim een halve eeuw het ‘ouderlijk huis’ is van twee generaties Neomagi. Het heeft daarna tal van bestemmingen, onder meer porseleinwinkel, discotheek en chinees-indisch restaurant.
Kinderen
Poliet en Anna worden tussen 1900 en 1913 gezegend met acht kinderen:23
- Fredericus Leopoldus Josephus (Frits), geboren in Oosterhout op 5 september 1900, overleden in Oosterhout op 11 december 1902. Opa Frits en oma Julia zijn op 6 september peter en meter bij de doop. De jonge Frits heet naar zijn beide opa’s.
- Leopold Hypolitus Adrianus Maria (Leopold of Leo), geboren op 12 oktober 1902, in Breda overleden op 2 december 1982. Volgt XII-8.
- Fredericus Leopoldus Josephus (Frits), geboren op 11 oktober 1903, in Rotterdam overleden op 24 mei 1964. Volgt XII-9.
- Joseph Alexander Ignatius (Ignaat), geboren op 31 juli 1905, in ’s-Hertogenbosch overleden op 26 juli 1972. Volgt XII-10.
- Victor Adrianus Johannes (Victor), geboren op 21 mei 1907, in Oosterhout overleden op 20 juli 2002. Volgt XII-11.
- Adrianus Josephus Johannes (André of Dré), geboren op 27 september 1908, in Waalwijk overleden op 3 januari 1983. Volgt XII-12.
- Juliana Maria Elisabeth Emma (Julia), geboren op 19 juni 1911, in Antwerpen overleden op 24 december 1981. Volgt XII-13.
- Maria Elisabeth Bertilia (Liesje), geboren op 10 juni 1913, in Duffel overleden op 12 november 1948. Volgt XII-14.
Tweemaal Frits
Familiefoto’s
Van omstreeks 1908 is een ‘staande’ familiefoto waarop Victor als baby bij Anna op schoot zit. Behalve de nog jonge ouders ziet men Leo, Frits en Ignaat.
Priesterboord
Op de foto zien we ‘mongooltje’ Liesje tussen haar ouders. Victor en André dragen een kamgaren kostuum met broek tot op de knie, lange donkere wollen kousen en hoge schoenen. Ook de anderen zijn duidelijk op hun best gekleed. De foto is vermoedelijk genomen bij gelegenheid van een mijlpaal in de priesteropleiding van Frits, die met een priesterboord op de foto staat.
Gouden tijd
De eerste periode op Markt 7 is voor de familie Neomagus in Oosterhout een ‘gouden’ tijd, vooral na de Eerste Wereldoorlog. De opkomende industrie, waaronder margarine-industrie en leerlooierijen, zorgt voor veel klandizie en ook de vele kloosters en pastoors zijn klanten. Neomagus geldt als de voornaamste sigarenzaak in Oosterhout. Voor het feest van St. Jan op zondag 24 juni 1928 wordt zeer aanbevolen plaatsen van 30 cent te reserveren bij Neomagus op de Markt. (Nieuwe Tilburgsche Courant 22 juni). De voorverkoop voor de tentoonstelling De Nacht van Tilburg op de Tilburgse wielerbaan in 1934 is onder meer bij Neomagus in Oosterhout (NTC 24 juni). De sigarenzaak heeft weinig concurrentie. Poliet en Anna beleggen hun geld in huizen aan de Willemstraat en aan de Boschstraat. Ze kunnen zich bovendien permitteren dat de jongens vanaf 1914 naar kostscholen en seminaries gaan. Liesje verblijft in tehuizen in Druten, Breda en Udenhout, eveneens een kostbare zaak.
Kostscholen
Zorgen
Hanzebank
De Credietvereeniging de Hanzebank, in 1907 opgericht, kent in veel steden en dorpen een filiaal. Het hoofdkantoor is gevestigd in ’s-Hertogenbosch. Ze is vooral in het zuiden van Nederland actief. Utrecht en Haarlem kennen ook Hanzebanken. Het is in die jaren dé bank voor het midden- en kleinbedrijf. Op 7 december 1923 wordt het faillissement uitgesproken. De bank gaat ten onder aan wanbeheer (misleidende balans, dividenduitkeringen op een moment dat het niet verantwoord is), onoordeelkundige kredietverlening, speculatieverliezen en het buitensporige salaris van de directeur. Hoewel in de jaren daarna nabetalingen plaatshebben aan gedupeerden, is de ondergang van de Hanzebank een ramp voor veel ondernemingen, middenstanders en particulieren. Zo heeft ook de familie Van Riel in Tilburg er mee te maken. Zie XII-11 en XII-11a. Het levensvatbare deel van de Hanzebank gaat over naar de Nederlandse Middenstandsbank die via een aantal fusies in 2009 ING is geworden. De Meijerijsche Courant van 6 december 1923 bevat veel informatie over het faillissement, gevonden via Google. De redenen van de ondergang van de Hanze doen denken aan de kredietcrisis van 2008/2009 en de ondergang van de DSB-bank.
Bescheiden
Posterijen
Poliet werkt van 1 april 1898 tot 1 april 1925 bij posterijen in Oosterhout. Hij begint er als brieven- en telegrambesteller met een traktement van 400 gulden per jaar. Dat komt in 2015 globaal overeen met ruim 5400 euro. Vanaf 1 januari 1920 heet zijn functie besteller bij de PT-dienst, de Post- en Telegraafdienst. Op zijn verzoek krijgt Poliet per 1 april 1925 eervol ontslag. Zijn inkomen is dan 1600 gulden per jaar. Dan moeten we anno 2015 denken aan 11.775 euro.
Kantoor
Ten tijde van de indiensttreding van Poliet werken er in de Arendstraat een directeur, een klerk en drie bestellers. PTT-inspecteur A. Arts te ’s-Hertogenbosch beschrijft in 1957 de geschiedenis van de Oosterhoutse posterijen, nu te vinden in het dossier ‘Oosterhout’ van het Museum voor Communicatie in Den Haag. De auteur ontmoet Arts in de jaren zeventig beroepshalve. Arts vertelt zich de besteller Neomagus, grootvader van de auteur, goed te herinneren.
Ongeval
De staat van dienst van J.H.D. Neomagus, die bewaard wordt in het archief van het Museum voor Communicatie in Den Haag,26 maakt ook melding van zijn afwezigheid wegens ziekte. In 1908 is hij in twee periodes in de wintermaanden totaal veertig dagen thuis. Vanaf 1914 zien we elk jaar een of enkele ziekmeldingen, met 1924 als uitschieter. Op 8 februari van dat jaar overkomt hem in diensttijd een ongeval. De aard van het ongeval wordt niet beschreven, maar we zien wel dat Poliet vanaf 9 februari is ziek gemeld. Vermoedelijk ligt hij enige tijd in het ziekenhuis, gezien een onduidelijke aantekening ‘gedurende verblijf hp’, hetgeen hospitaal kan betekenen. Hoe het ook zij, tot eind oktober laat Poliet tien keer verstek gaan en vanaf medio november zien de posterijen hem helemaal niet meer opdagen. Wellicht ligt hier de verklaring voor zijn ontslagaanvrage, in feite bijna twee jaar vóór zijn pensioengerechtigde leeftijd, die dan 55 jaar is. Vanaf 1925 komen de inkomsten dus uit het pensioen(tje), uit de sigarenwinkel en uit de verhuur van de woningen Markt 8 en Klappeijstraat 1.
Gezinstoeslag
Vrome Anna
Vaandel
Trots op Frits
Op een foto van juni 1934 poseren Poliet en Anna in de winkel. Anna leunt op de toonbank, waarop een houder staat met rollen inpakpapier. Ook te zien zijn een missiebusje met daarop de foto van Frits. Op een foto die in dezelfde tijd (Anna draagt hetzelfde hesje) genomen wordt in de tussenkamer, zitten Poliet, Anna en dochter Julia rond een rook- of theetafeltje. Voor hen op de grond staat het ingelijste portret van Frits! Op de achtergrond zijn de gezandstraalde glazen deuren naar de winkel te zien, zoals die tot in de jaren zestig aanwezig zijn. Rechts naast de deuren hangt een portret dat onmiskenbaar Anna’s moeder voorstelt.
Reislustig
Anna is een reislustig type. Ze is het ‘halve jaar’ de deur uit en gaat dan naar haar broer Jan in Maastricht, broer Janus in Nijmegen, zus Julie in Baarle-Nassau of zus ’tante nonneke’ die in de loop van de jaren op verschillende plaatsen verblijft. Ze bezoekt ook families die een priesterzoon hebben en ze gaat feliciteren bij wijdingen. Ze reist veel met het openbaar vervoer en blijft dan enkele dagen weg. De auto is in 1932 misschien ook wel een beetje voor haar gekocht, aldus een herinnering van Annie Neomagus-Vlamings in 1985. In ieder geval rijdt haar zoon Victor zijn moeder regelmatig naar de familie Van Riel in Tilburg, waar men ook twee priesterzoons heeft, én een dochter Bernardina…
Karakter
Anna heeft het soms wat ‘hoog in de bol’. Ze draagt al jong een bontjas en een vos.30 Later heeft ze steevast een zwart velours lintje met een medaillon om haar hals. Dochter Julia hoeft niet uit werken te gaan, want dat is niet deftig genoeg. Het huishouden wordt in de jaren twintig en dertig gedaan door Jans van Wanrooy, terwijl Poliet na zijn pensionering de winkel doet. Herinneringen van Annie Neomagus-Vlamings en Jeanne Neomagus-de Jong, 1985. Als het onweert en bliksemt haalt Anna zelfs het metalen bestek van tafel en de eventuele gasten krijgen geen eten, zo weet Martha Neomagus-Goedgezelschap uit Lebbeke, 2002.
Antwerpen
Oorlog
Overlijden Poliet
De gezondheid eist de nodige verzorging en die krijgen ze in rustoord St. Vincentius in Kalmthout, ten noorden van Antwerpen. Op 20 juli 1948 verkoopt Poliet het pand aan de Markt in Oosterhout aan zijn zoon Victor. Drie maanden voor het 50-jarig huwelijksfeest komt Poliet op 13 augustus 1948 in Kalmthout te overlijden, 77 jaar oud. ‘Al wie hem gekend heeft zal getuigenis afleggen van zijn goedheid en vriendelijkheid, van zijn rechtschapenheid en rondborstigheid; hij werd danook door eenieder geacht en bemind’, zo staat op het bidprentje. Op 17 augustus is hij ter aarde besteld.
Kardinaal
Overlijden Anna
Anna sterft op 1 februari 1951 in Kalmthout, 82 jaar oud. De kinderen zijn allemaal bij haar sterven aanwezig. ‘Het was alsof zij op onze komst gewacht had. Binnen een uur was het offer van haar leven voltrokken’, zo staat op haar bidprentje. Dat vertelt verder dat ze een sterke steun is geweest voor haar man, dat ze heeft geleefd voor haar kinderen, dat ze om haar sterkte en wijsheid het vertrouwen heeft gehad van velen, dat ze een groot hart had zonder zelfzucht, en dat haar diepe godsvrucht de kracht van haar vruchtbaar leven is geweest.

Poliet en Anna zijn begraven op het kerkhof van Kalmthout, waar een eenvoudig houten kruis hun graf tooit. De in Antwerpen wonende dochter Julia – eeuwig dank bij God voor jouw opoffering – verzorgt de graven. Ze kan er gemakkelijk met de stoptrein komen. Bij een bezoek aan de begraafplaats in 2004 stelt de auteur vast dat de graven geruimd zijn. Een ambtenaar van de gemeente Kalmthout bevestigt dat. Het bejaardenhuis staat er, in gemoderniseerde vorm, nog.
RANB, BS Diessen. Poliet is de grootvader van de auteur.↩
GA Diessen, BR.↩
Slordigheden in de vermelding van namen komen vaak voor.↩
Dat Poliet tramconducteur is geweest, is de auteur verteld door zijn tante Annie Neomagus-Vlamings, schoondochter van Poliet.↩
De tramwegen van Noord-Brabant, hoofdstuk VIII, p. 146 en foto 76.↩
SA Kring Oosterhout, BR Baarle-Nassau 1880-1900, fiche 93↩
GA Breda, BR 1890-1899, inwonenden, blad 3, de elfde naam, fiche 938.↩
GA Breda, BR.↩
Aktes 183 t/m 189.↩
Advent volgens Van Dale: de vier weken voor Kerstmis door de Kerk gewijd aan de gedachtenis van de naderende komst des Heren.↩
Volgens het BR van Princenhage is hij daar op 13 april uitgeschreven.↩
Met dank aan Astrid Stritteke, e-mail van 22 december 2021↩
Vermoedelijk in 1903 of 1904; het BR geeft geen uitsluitsel.↩
Bij een bezoek in 2009 blijken er op Markt 2 nog steeds leden van de familie Van Etten te wonen. Op nummer 4 is dan een kledingzaak gevestigd.↩
Dossier J.H.F. Neomagus, Museum voor Communicatie Den Haag, kopie in FAJN.↩
Commensaal is een synoniem voor kostganger.↩
Deze datum wordt genoemd in de notariële akte van 20 juli 1948, waarin Poliet het pand verkoopt aan zijn zoon Victor. Kopie in FAJN.↩
GA Oosterhout, aantekening in het BR 1921-1938.↩
Blijkens een briefkaart van Frits aan zijn vader Poliet van 25 juli 1938, is het huisnummer dan nog C 140. FAJN.↩
RAT, bouwvergunningen Oosterhout , toegangsnummer 3113, 1914 nummer 20 en 1921 nummer 25.↩
Kopie van de notariële akte in FAJN.↩
Vader van de auteur.↩
GA Oosterhout, BS en BR 1900, deel 7-273, microfiche 518. Enkele geboorteaktes in kopie in FAJN.↩
Zijn zoon Jan de Jongh woont in de jaren veertig met zijn gezin in de woning boven de sigarenwinkel. De fotozaak is elders op de Markt. Jetty Neomagus, zus van de auteur, is er enkele jaren hulp in winkel en studio.↩
De gegevens komen uit het bevolkingsregister 1921-1938, 10-145, microfiche C137.↩
Film 21, inv.nr. B612.2↩
Lof: godsdienstige namiddag- of avondoefening die met de zegen van het sacrament besloten wordt.↩
reeks van smeekbeden of verheerlijkingen, door een priester of diaken uitgesproken, afgewisseld door korte antwoorden van koor of gemeente.↩
Herinnering van schoondochter Jeanne Neomagus-de Jong, 1985.↩
Vos volgens Van Dale: halsbont van een vossenpels.↩
Lex schrijft hierover in 2005 aan de auteur.↩