XII-16a Voettocht in de hongerwinter
Comments : Off
Emma de Jong-Neomagus uit Rotterdam is bij de jaarwisseling 1944-1945 ruim een jaar weduwe, 38 jaar oud en heeft twee kinderen: Jack (oktober 1930) en Ans (november 1932). Ze krijgt van de Duitse bezetter geen bijstand. Terwijl het zuiden is bevrijd, lijdt Rotterdam onder de hongerwinter. In 2003 zet dochter Ans haar herinneringen op papier:1.
Besluit
‘In deze lange koude winter zonder verwarming en met erg weinig eten – één boterham per dag, wat suikerbieten, soms wat gekookte aardappelschillen die we bij elkaar bedelen – besluit mijn moeder in januari 1945 de stap te wagen en naar Hardenberg in Overijssel te gaan lopen. Daar hebben we ons bekende boeren. Mijn moeder is bang dat we anders verhongeren. De buren zijn NSB’ers, landverraders, maar geven toch wat warm water zodat moeder de kleren die we nog hebben kan wassen. Ze spaart wat boterhammen bij elkaar en op een morgen in januari beginnen we – mijn moeder, mijn broer en ik – aan de grote tocht. Mijn moeder heeft een soort rugzak om met een deken er overheen en wij dragen ook wat op onze rug.
Hooischuur
De eerste dag komen we bijna tot Gouda. Het is op de rivierdijk met een noordoostenwind roetkoud.2 We mogen bij een boer in het hooi bij de koeien liggen. Met vele anderen, want we zijn niet de enigen. Maar, oh, schrik, de volgende morgen om half vijf gaat de boer zijn koeien melken en moeten we de schuur uit. We krijgen een kopje melk en hij zegt: kleed je maar goed aan, want het vriest veertien graden. Eerst zijn we in Gouda op zoek gegaan naar een kerk, want dat is de enige instantie die nog te vertrouwen is. We laten daar een paar schoenen van mij en andere overtollige bagage achter, want het is allemaal te zwaar. Men heeft alles keurig bewaard en na de oorlog hebben we de bagage opgehaald.
Bedelen
Het is een erg zware tocht en we janken soms. Als we huizen zien, bellen we aan en bedelen om eten, want de paar boterhammen uit Rotterdam zijn snel opgegaan. Soms krijgen we wat brood of zo, soms ook niets, want veel mensen hebben zelf niet veel. Mijn moeder kan niets kopen. Ze heeft geen tweehonderd gulden om op de zwarte markt één brood te kopen. En haar trouwringen en andere kostbaarheden heeft ze al eerder verruild voor eten.
Deken
Het begint op de tweede dag ook nog te sneeuwen. Onze schoenen zijn ‘s avonds nat van de sneeuw en ‘s morgens hard. Onze voeten zijn opgezet van het lopen. Na een paar dagen houden we onze schoenen ‘s nachts maar aan, want anders kunnen we ze ‘s morgens niet meer aan krijgen. De stroom mensen is intussen groot geworden. We mogen onder meer in scholen slapen. We slapen samen onder onze deken. Als een vrouw huilt van de kou, leent moeder zolang onze deken aan haar. Ze is er snel mee vertrokken, zodat we onze deken kwijt zijn. We horen dat die vrouw ook levende kippen steelt en op eet….
Putten
Na een week of zo komen we in Putten op de Veluwe aan. Daar zijn kort tevoren alle mannen weggehaald. Er zijn alleen nog vrouwen.3 Ik zal het nooit vergeten. Ze hadden nog meel en bakten voor ons pannenkoeken. We weten niet hoe we het hebben. We kunnen onze buiken in één keer vol eten, waar we helemaal niet zo goed tegen kunnen….
Gillen
Onze voeten gaan steeds zeerder doen en het blijft roet koud. Na tien dagen komen we aan in Zwolle, waar het Rode Kruis ons opneemt in het ziekenhuis.4 Mijn voeten zijn er het ergst aan toe. De schoenen moeten van mijn voeten afgeknipt worden. Mijn grote blaren worden met messen doorgestoken en in de hete soda gedaan om infectie tegen te gaan. We gillen van de pijn. We hebben ook opgezette buiken van hongeroedeem.
Gratis
Na een dag of vier, vijf, worden onze bevriende boeren op de hoogte gesteld. Ze komen ons met paard en kar halen. Het is dan nog een hele reis naar Hardenberg5 maar we brengen het er levend vanaf.6 De eerste zes weken lig ik op twee stoelen. Als ik naar de wc moet, hinkel ik op een been en ‘spuit’ het bloed uit het andere been. Er zitten namelijk grote gaten in mijn voeten. De huisarts behandelt me gratis omdat ik een Rotterdammertje ben. Na zes weken kan ik met sokken en zachte schoenen van de boerin die me twee maten te groot zijn, weer wat lopen.
Terug
Mijn moeder gaat zo snel mogelijk – lopend en liftend – terug, bang als ze is dat haar huis wordt leeggeroofd. Medio april bevrijden de Polen het deel van Overijssel waarin ook Hardenberg ligt. De Canadezen trekken begin mei Rotterdam binnen.7 Ik kan dan weer naar huis, gelukkig niet lopend, want mijn voeten doen nog altijd pijn!’
De auteur heeft ze redactioneel bewerkt, zij het marginaal↩
De betekenis van roet en roetkoud in de zin van heel erg koud, staat niet in Van Dale↩
Als vergelding voor een aanslag op een auto met Duitse officieren, zijn op maandag 2 oktober 1944 uit Putten 660 mannen weggevoerd, van wie er 588 in concentratiekamp Neuengamme terecht zijn gekomen. Van hen hebben er 44 de oorlog overleefd. Bovendien zijn als onderdeel van de strafmaatregel 105 panden in Putten verwoest. Een uitgebreid relaas van de gebeurtenissen in Putten in dr. L. de Jong, Het koninkrijk der Nederlanden in de tweede wereldoorlog, deel 10b, deel II, p. 43 e.v↩
Tot Zwolle hebben ze ongeveer 170 km afgelegd.↩
Ongeveer 40 kilometer↩
Jack en Ans worden bij verschillende families ondergebracht. In de zomer van 2003 bezoeken Ans en haar man de beide families in Hardenberg en Ane en halen er herinneringen op.↩
De bevrijding van Rotterdam is formeel op zondag 6 mei 1945↩
