De redactie van Gepermeteerd, het kwartaalblad van de afdeling ‘s-Hertogenbosch-Tilburg van de Nederlandse Genealogische Vereniging, doet in de zomer van 2015 een oproep om bijzondere familiegeschiedenissen in te sturen. Ik stuur het verhaal in over Karel Neomagus onder de titel ‘Karel Neomagus alias Nieuwmegen, in 1900 verdwenen in Transvaal’. Het wordt geplaatst in de uitgave van september.

Daarop reageert eind november 2015 ene Piet van Liempt, die mij laat weten dat Karel begin 1900 in Pretoria is overleden. Hij heeft een raadsel opgelost waarmee ik lang bezig ben geweest. Ik ken de website www.delpher.nl, waarop nagenoeg alle krantenberichten staan waarin de naam Neomagus voorkomt. Omdat ik Nieuwmegen beschouw als een soort schuilnaam voor Neomagus, heb ik op die website nooit gezocht op Nieuwmegen.

Als ik dat, in navolging van Van Liempt, doe, tref ik een aantal advertenties aan over het overlijden van J.J.H.K. Nieuwmegen, de eerste in het Algemeen Handelsblad en in De Tijd van 14 januari 1900. De laatste in het Nieuwsblad van het Noorden van 10 februari. Karel blijkt op 6 januari 1900 gewond te zijn geraakt in de Slag om Ladysmith en daarna in een ziekenhuis in Pretoria te zijn overleden.

Ik vraag me af hoe een beambte van de Nederlandsche Zuid-Afrikaanse Spoorweg Maatschappij (NZASM) op 6 januari 1900 betrokken kan zijn bij een veldslag in de Boerenoorlog. Het antwoord vind ik in het boek De Boerenoorlog van Martin Bossenbroek (winnaar Libris Geschiedenisprijs 2013) in het hoofdstuk Vierfrontenoorlog (pag. 212 e.v.). Vanaf 28 september 1899 is de primaire taak van de NZASM het leveren van een bijdrage aan de oorlogsvoering. Zo heeft de regering van Transvaal besloten, overeenkomstig een artikel in de concessie voor de exploitatie van de spoorlijnen. De NZASM komt onder militair gezag en wordt als het ware een afdeling van het Boerenleger. Op de centrale werkplaats in Pretoria worden onder meer hospitaaltreinen geassembleerd.

De directie van de NZASM staat welwillend tegenover werknemers die zich willen aansluiten bij het Hollanderkorps. Er is minder werk bij het spoor en de ambtenaren die in krijgsdienst gaan behouden hun salaris. Het korps is op 22 september 1899 opgericht en bestaat uit Nederlandse vrijwilligers, werkzaam in Transvaal. Zo’n 130 manschappen van het korps gaan op 3 oktober met de trein naar het front in Natal. Dat is dan een Britse kolonie in het oosten van Zuid-Afrika. Nu is het als KwaZoeloe-Natal een provincie van Zuid-Afrika. Daar, in Natal, vallen veel doden en gewonden, met name in de Slag bij Elandslaagte op 21 oktober 1899. waarna het Hollanderkorps is opgeheven als aparte gevechtseenheid. Een aantal Nederlandse vrijwilligers blijft meevechten bij ‘gewone’ Boereneenheden.

Van 2 november 1899 tot 28 februari 1900 belegeren de Boeren de plaats Ladysmith, een belangrijk spoorwegknooppunt en mijnbouwstadje in Natal. Deze plaats is rond 1850 gesticht en genoemd naar de vrouw van de gouverneur van Kaapstad. Bij een aantal veldslagen lijden de Engelsen zware verliezen, maar de Boeren slagen er niet in de plaats te veroveren. Op 6 januari 1900 proberen de Boeren een doorbraak te forceren, maar ook die poging mislukt. Bij die slag is Karel Nieuwmegen, volgens de berichten in Nederlandse kranten, gewond geraakt.

Karel is dan géén lid (meer) van het Hollanderkorps, maar vecht als vrijwilliger toch mee in het Boerenleger. Het Zuid-Afrika Huis in Amsterdam bezit een in het Afrikaans geschreven proefschrift uit 1942 van Johannes van Dalsen, getiteld ‘Die Hollander Korps tijdens die Tweede Vrijheidsoorlog’. Hij zegt dat Nederlanders het als hun plicht beschouwen om het nieuwe vaderland bijstand te verlenen in de strijd tegen de Engelsen. In het proefschrift staan de namen van de gesneuvelden, zwaargewonden en vermisten van de Slag bij Elandslaagte en de Slag om Ladysmith. Daar zit geen Neomagus of Nieuwmegen bij. Het boek ‘Broers in die strijd. Hollanders in die Anglo-Boerenoorlog’ van Chris Schoeman bevat een een lijst van de leden van het Hollanderkorps, ook zonder Neomagus of Nieuwmegen. Met andere woorden: Karel maakt als vrijwilliger deel uit van het Boerenleger, maar zit niet in het Hollanderkorps.

Karel is in Pretoria overleden. Die stad ligt ongeveer 400 kilometer noordelijk van Ladysmith. Ik neem aan dat Karel er met een hospitaaltrein heen is gebracht. De juiste overlijdensdatum is niet bekend. Gezien het feit dat twee kranten op 14 januari melding maakten van zijn overlijden, mag worden afgeleid dat Karel rond 10 januari 1900 is gestorven. (Ik heb de burgerlijke stand van Pretoria per e-mail om uitsluitsel gevraagd, maar geen antwoord gekregen). Het is opmerkelijk dat hij vanaf 1 juni 1897 als Karel Nieuwmegen door het leven is gegaan, want zijn paspoort moet toch op naam van Neomagus hebben gestaan.

Twee broers van later wereldberoemde schilders, te weten Cor van Gogh en Willem Mondriaan, zijn in dezelfde periode als Karel Neomagus/Nieuwmegen werkzaam bij de NZASM en nemen deel aan de gevechten tegen de Engelsen. Ze hebben elkaar zodoende vermoedelijk ontmoet of weten van elkaars bestaan. Cor van Gogh (1867-1900) gaat in 1889 naar Transvaal. Hij werkt er als tekenaar en monteur bij de NZASM. Eind 1899 neemt hij dienst bij een Boerencommando, is in maart 1900 krijgsgevangen gemaakt, wordt ziek en sterft aan de gevolgen van een door hem zelf – al of niet per ongeluk – gelost geweerschot. Willem Mondriaan (1874-1944) komt in 1895 als ambtenaar bij de NZASM, wordt lid van het Hollanderkorps en raakt op 21 oktober 1899 zwaar gewond in de Slag bij Elandslaagte. Ook hij wordt krijgsgevangene. Na de Boerenoorlog is hij in Zuid-Afrika verdienstelijk op zakelijk, maatschappelijk, cultureel en politiek terrein.1

Terzijde: de naam Nieuwmegen of Van Nieuwmegen is dan en is ook nu een bestaande familienaam, zoals Google leert. Maar deze Nieuwmegens zijn geen familie!

JN